WEB_AERIAL_KASTORIA

Φωτογραφία Ε.Ε., 2000.

Καστοριά, η πόλη της γούνας

Στην αεροφωτογραφία, με κατεύθυνση από νότο προς βορρά, φαίνεται το ευρύτερο λιμναίο τοπίο της λίμνης Ορεστιάδας ή Καστοριάς, με καλή ορατότητα προς το ανάγλυφο της ενδοχώρας μέχρι τα βουνά Τρικλάριο (1.652 μ.) και Βέργο (1.932 μ.). Στο κέντρο αναπτύσσεται η ίδια η πόλη, στη σύνδεση της χερσονήσου, εκεί όπου υπήρχε το βυζαντινό αμυντικό τείχος. Εντύπωση προκαλεί η πυκνότητα της δόμησης, η οποία σταματά με σαφές ανατολικό όριο τον γυμνό, από τη διάβρωση, λόφο του Προφήτη Ηλία.

Από την ιστορική βυζαντινή πόλη της Καστοριάς (βλ. Εικόνες 1 και 2) (πληθ. 2001: 15.931 κάτοικοι) ελεγχόταν το 1987 το 10% του παγκοσμίου εμπορίου γούνας και το 90% της παγκόσμιας παραγωγής γούνινων ενδυμάτων από αποκόμματα, μια διεθνώς μοναδική ειδίκευση της περιοχής (βλ. Εικόνα 3). Το 1987 οι εξαγωγές πλησίαζαν τα 150 εκατ. δολάρια και αντιπροσώπευαν το 12% των ελληνικών εξαγωγών. Το 2009 το μερίδιο στη διεθνή αγορά έχει πέσει στο 5-6%, αφήνοντας το προβάδισμα στην Κίνα, ακολουθώντας μια πτώση 30-40% του συνολικού τζίρου στο διάστημα 2000-2008. Οι εξελίξεις αυτές είχαν άμεση επίπτωση στις επιχειρήσεις, οι οποίες από 2.127 το 1988 μειώθηκαν σε 1.300 το 2009, και στην απασχόληση – από 14.419 εργαζόμενους το 1989 έπεσε στις 10.000 το 2009.

Παρά τις αρνητικές αυτές εξελίξεις, η Καστοριά και η γειτονική της Σιάτιστα παραμένουν δραστήρια βιομηχανικά κέντρα παραγωγής υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας γούνινων ενδυμάτων, συνεχίζοντας  την ιστορική ειδίκευση της περιοχής από τον 17ο αιώνα. Η γουνοποιία στην περιοχή είναι ίσως η μοναδική προ-βιομηχανική εξειδίκευση στον ελληνικό χώρο που έχει επιβιώσει με επιτυχία στον διεθνή ανταγωνισμό. Άλλες, όπως το μετάξι στο Σουφλί, η επεξεργασία ασημιού στα Ιωάννινα, η νηματουργία στη Νάουσα, τα δέρματα και τα κεραμικά σε διάφορα μέρη κ.ο.κ., έχουν από καιρό περιοριστεί ή εξαφανιστεί. Η Καστοριά έχει επιβάλει διεθνώς το “made in Kastoria” και τα προϊόντα της βρίσκονται σε όλες τις διεθνείς αγορές πολυτελών καταναλωτικών προϊόντων.

Η Καστοριά αποτελεί επίσης και τη μοναδική στην Ελλάδα (σε έκταση, οργάνωση και ιστορία) περιοχή-βιομηχανικό σύστημα (industrial district), αντίστοιχη των μικρών πόλεων στην κεντρική Ιταλία (γνωστή ως “Τρίτη Ιταλία”), στις οποίες παράγονται ακριβά προϊόντα με ιστορικές βιοτεχνικές παραδόσεις. Το τοπικό παραγωγικό σύστημα της Καστοριάς βασίζεται, όπως και στην Ιταλία, στη συνεργασία και στον ανταγωνισμό ενός αστερισμού μικρών και πολύ μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων. Η βιομηχανική παραγωγή “διαχέεται” στον χώρο – εντός της πόλης και στον ευρύτερο νομό – ακολουθώντας έναν ευέλικτο και αυστηρό καταμερισμό εργασίας, δημιουργώντας αυτό που είναι γνωστό ως “διάχυτη εκβιομηχάνιση” (βλ. Σχήματα 1 και 2). Πρόκειται για την τυπική και άτυπη συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων για την παραγωγή ενός γούνινου ενδύματος όπου, εκτός από τις λίγες καθετοποιημένες μονάδες, το κάθε στάδιο της παραγωγής μπορεί να αναληφθεί από άλλη επιχείρηση και στο τέλος μια να κάνει τη συναρμολόγηση και τον ποιοτικό έλεγχο (βλ. Σχήμα 3).

Η διάχυση στο χώρο των μικρών αυτών μονάδων και η αξιοποίησή του για την παραπέρα εδραίωση και ανάπτυξη δικτύων επιχειρήσεων, αναδεικνύουν την οργάνωση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής ως κυρίαρχων συντελεστών του παραγωγικού συστήματος. Σε αυτό είχαν βοηθήσει ειδικές κρατικές ρυθμίσεις – ένα είδος γεωγραφικού μονοπωλίου – από το 1939 για την επεξεργασία αποκομμάτων, που καταργήθηκαν το 1992 μετά τη συμμόρφωση στους κανονισμούς της Ε.Ε. Στην περιοχή δεν υπάρχουν εργοστάσια ή βιοτεχνικό πάρκο, η παραγωγή “δεν φαίνεται”, είναι κρυμμένη στα σπίτια, στα μαγαζιά και στα διαμερίσματα, αφού οι τεχνικές απαιτήσεις το επιτρέπουν. Οι εργαζόμενοι/ες σπάνια έχουν μόνο απασχόληση στη γούνα, συχνά απασχολούνται και σε γεωργικές εργασίες ή παράλληλα εργάζονται σε δημόσιες επιχειρήσεις, στον τουρισμό και στις οικοδομές.

Ωστόσο, το κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος αυτής της επιτυχίας είναι σημαντικό. Η εργασία στη γούνα είναι μια κατ’ εξοχήν ανθυγιεινή εργασία, οι επιπτώσεις της οποίας αυξάνονται όταν οι χώροι εργασίας είναι μικροί ή όταν αποτελούν τμήματα κατοικιών, συχνά κουζίνες (!). Επειδή τα κέρδη από τη γούνα είναι πολύ ικανοποιητικά, ο νομός Καστοριάς έχει σταθερά ένα από τα υψηλότερα ποσοστά εγκατάλειψης του γυμνασίου, 10-12% για τα κορίτσια και 15-18% για τα αγόρια. Ο πυρετός της γούνας έχει αφήσει τα αρνητικά σημάδια του στην οικοδομική ανάπτυξη της πόλης, η οποία εφάρμοσε ένα ρυμοτομικό σχέδιο το 1963 αγνοώντας τον ιστορικό ιστό της πόλης, κατεδαφίζοντας τα βυζαντινά τείχη και εισάγοντας υψηλούς συντελεστές δόμησης που κατέστρεψαν την κλίμακα και το ύφος της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (βλ. Εικόνες 4 και 5). Οι παράνομες κατασκευές και αποχετεύσεις, οι εντατικές καλλιέργειες με φυτοφάρμακα γύρω από τη λίμνη, η αμμοληψία και τα πάσης φύσης μπαζώματα έχουν αλλοιώσει ανεπανόρθωτα το λιμναίο περιβάλλον και την παρόχθια βλάστηση. Τα ψάρια έχουν μειωθεί σημαντικά, ο ευτροφισμός της λίμνης είναι πολύ εκτεταμένος και συχνά εμφανίζεται μια έντονη δυσοσμία, ιδιαίτερα ενοχλητική τις ζεστές καλοκαιρινές μέρες.

Μετά την κρίση της περιόδου 1990-1994 και τις κινητοποιήσεις ενάντια στη φυσική γούνα από οικολογικές οργανώσεις και την PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) (βλ. Εικόνα 6), η φυσική γούνα είναι πάλι στη μόδα. Ο κλάδος της γουνοποιίας έχει σημαντική ανάκαμψη λόγω του ανοίγματος των νέων αγορών στη Ρωσία και στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Σήμερα, γύρω στο 80% της παραγωγής έχει κατεύθυνση τη Ρωσία, όπου οι γούνες “made in Kastoria” είναι περιζήτητες. Αυτό αποτυπώνεται και στο τοπίο της πόλης και της περιοχής όπου οι πινακίδες και οι διαφημίσεις είναι πλέον γραμμένες στα ρωσικά, βουλγαρικά και γερμανικά.

Κ.Χ.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Βαΐου, Ντ., Χατζημιχάλης, Κ. (2003) Με τη ραπτομηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους αγρούς. Πόλεις, περιφέρειες και άτυπη εργασία, Εξάντας: Αθήνα [1997].

Γραφείο Βιομηχανικής Αλλαγής – Γ.Β.Α. (1999) Μελέτη διερεύνησης των δυνατοτήτων δημιουργίας clusters στον κλάδο της γούνας, Καστοριά: ΑΝ.ΚΑΣ.

Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών - Ι.Ο.Β.Ε. (2000) Master Plan του κλάδου της γούνας, Αθήνα

Πουλιόπουλος, Ι. (1994) Ιστορική εξέλιξη της γουνοποιίας και ο ρόλος της Καστοριάς, Καστοριά: Καστοριανή Εστία.