Από τις Σκιρωνίδες Πέτρες στην Κακιά Σκάλα

Στη φωτογραφία φαίνεται το ευαίσθητο και δύσβατο ορεινό ανάγλυφο που πέφτει απότομα στη θάλασσα και επιβάλλει το πέρασμα της χερσαίας επικοινωνίας μεταξύ Πελοποννήσου και Αττικής απ' αυτή την ίδια θέση από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Στο κατώτερο επίπεδο διακρίνεται ο παλαιός δρόμος (βλ. Εικόνα 1), στο μεσαίο η παλαιά σιδηροδρομική γραμμή και στο ανώτερο η παλαιά Εθνική Οδός, η οποία θα αντικατασταθεί με σήραγγες. Το τοπίο αλλάζει συστηματικά από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, καθώς στην ίδια, περιορισμένου πλάτους, διαθέσιμη ζώνη γίνονται εκτεταμένα και σύνθετα τεχνικά έργα. 

Η προβληματική για την επικοινωνία περιοχή ενέπνευσε τη μυθολογία: εδώ ο ληστής Σκίρων έριχνε στο βάραθρο τους περαστικούς, εξ’ ου και Σκιρωνίδες Πέτρες. Υπάρχουν πολλές περιγραφές για το δύσβατο της περιοχής σε κείμενα ιστορικών και περιηγητών (Παυσανίας, Πουκεβίλ, Σικελιώτης), που έδωσε στην περιοχή το σημερινό της όνομα: Κακιά Σκάλα (βλ. Γεράνεια (υψόμ. 1.351 μ.) αποτελούν ένα επιβλητικό ορεινό τοπίο σε άμεση γειτονία με τη θάλασσα. Παρουσιάζουν έντονα χαρακτηριστικά τεκτονισμού και διάβρωσης. Πρόκειται για ένα τεκτονικό κέρας που χαρακτηρίζεται από απότομες πλαγιές, πετρώματα πτυχωμένα και σύστημα ρηγμάτων, τα οποία διακόπτουν τη συνέχεια των πετρωμάτων (βλ. Σχήμα 1). Οι σπηλαιώδεις και οι άλλες γεωμορφές (φαράγγια κ.λπ.) είναι συνέπεια της καρστικής δράσης, της διαλυτοποίησης δηλαδή των ανθρακικών πετρωμάτων από το νερό με τη συνέργεια της τεκτονικής.

Οι μεγάλες κλίσεις έχουν ως συνέπεια το υδρογραφικό δίκτυο να είναι ελάχιστα αναπτυγμένο. Μικρές, επιμήκεις υδρογραφικές λεκάνες πέφτουν στον Σαρωνικό, σε μικρές παραλίες με ανθρακικές κυρίως κροκάλες. Οι ακτές βρίσκονται κυρίως σε πλειστοκαινικές και κάποτε στις παλαιότερες ασβεστολιθικές αποθέσεις και –πέραν των μικρής έκτασης λωρίδων αιγιαλού με χονδροκλαστικό υλικό πλάτους λίγων μέτρων που προαναφέρθηκαν– είναι κυρίως εκτεταμένες ρηξιγενείς και απόκρημνες, ύψους έως και 400 μ., με  διεύθυνση περίπου την ίδια με τη διεύθυνση των ρηγμάτων.

Τα πετρώματα που απαρτίζουν την περιοχή είναι (από τα παλαιότερα προς τα νεότερα) (βλ. Σχήμα 2):

1) ασβεστόλιθοι και δολομίτες παχυστρωματώδεις, χρώματος γκρι ανοικτού, ηλικίας Μέσου-Ανώτερου Τριαδικού (200 εκ. χρ.)

2) μάργες και κροκαλοπαγή του Πλειοκαίνου (5 εκ. χρόνια),

3) κώνοι κορημάτων και πλευρικά κορήματα με λατυποπαγή μέτριας έως μεγάλης συνεκτικότητας, ηλικίας Πλειστοκαίνου. Πρόκειται για σχηματισμούς της προτελευταίας και κυρίως της τελευταίας παγετώδους περιόδου (Ρίσσιο, Βούρμιο, 400-10 χιλ. ετών) που διακρίνονται μεταξύ τους από το χρώμα, τη συνεκτικότητα, τη θέση.

4) σύγχρονες παράκτιες αποθέσεις.

5) εδάφη φτωχά, αβαθή, άγονα, εξαιτίας των μεγάλων κλίσεων και της φυσικής και ανθρωπογενούς διάβρωσης (πυρκαγιές), με βλάστηση μεσογειακή, υποβαθμισμένη.

Η τεκτονική είναι κυρίως ρηγματογόνος με μεγάλους καθρέφτες ρηγμάτων (καθρέφτης ρήγματος Κακιάς Σκάλας) και μεταπτώσεις, ρηξιγενείς δομές διεύθυνσης κυρίως Α-Δ, που έχουν μεγάλη επίδραση στη μορφογένεση της περιοχής. Συνέπεια της τεκτονικής είναι και η υψηλή σεισμικότητα της περιοχής, καταγραμμένη από την αρχαιότητα, καθώς και η ηφαιστειότητα που εκδηλώνεται στο παρακείμενο ηφαίστειο του Σουσακίου. Το τελευταίο αποτελεί την αρχή των ηφαιστείων του τόξου του νοτίου Αιγαίου και συνδέεται με τα μεγάλα κανονικά ρήγματα των εφελκυστικών φάσεων, βρίσκεται δε στα τελευταία στάδια ηφαιστειότητας (σολφατάρες). Όλα τα προαναφερθέντα φυσικά φαινόμενα (τεκτονική, σεισμικότητα, ηφαιστειότητα) συνδέονται άμεσα με τη γεωτεκτονική θέση της χώρας μας στον χώρο σύγκλισης δύο  λιθοσφαιρικών πλακών.

Το ρήγμα της Κακιάς Σκάλας, γεώτοπος στους πρόποδες των Γερανείων, είναι ένα από τα γνωστότερα ρήγματα του ελληνικού χώρου, σε απόσταση 50 χλμ. από την Αθήνα, με μια εντυπωσιακή επίπεδη επιφάνεια (“καθρέφτη”) κατά μήκος της παλαιάς (αλλά και της νέας) Εθνικής Οδού μέχρι τη θάλασσα,  κάτω από την επιφάνεια της οποίας συνεχίζεται (βλ. Εικόνα 3). Η επίπεδη αυτή επιφάνεια χρησιμοποιείται (κακώς) για διαφήμιση παρακείμενων κέντρων. Η δράση του ρήγματος αυτού, με περιόδους άλλοτε έξαρσης και άλλοτε ηρεμίας, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του βυθίσματος του Σαρωνικού Κόλπου πριν από 5 εκατομμύρια χρόνια και διαμόρφωσε την απότομη μορφολογία, τις ασυνέχειες, την απουσία περάσματος, τις καταπτώσεις των βράχων. Οι τρεις φάσεις τεκτονικής δραστηριότητας της περιοχής είναι καταγραμμένες με γραμμώσεις πάνω στην κατοπτρική επιφάνεια του ρήγματος. Γι’ αυτό και προτείνεται ως θέση διατήρησης της γεωλογικής κληρονομιάς και γεώτοπος πολλών χρήσεων (ερευνητική, εκπαιδευτική, πολιτιστική, τουριστική).

E.Θ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Ι.Γ.Μ.Ε., Γεωλογικοί Χάρτες Ελλάδας, κλίμ. 1:50.000, φ. Μέγαρα, φ. Σοφικόν.

Λειβαδίτης, Γ., Βαλαδάκη, Α. (1987) “Γεωμορφολογικές παρατηρήσεις στην παράκτια περιοχή Πάχης-Ισθμού”, Πρακτικά 1^ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, Αθήνα, 20 Φεβρουαρίου 1987.

Marinos, P. G. (2001) “Tunnelling in limestone terrain”, Πρακτικά 9ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας, Αθήνα, 26 - 28 Σεπτεμβρίου 2001.

Ολάγια, Π. (2001) Μυθολογικός χάρτης της Ελλάδας, Αθήνα: Road.

Παυσανίας (1994) Ελλάδος Περιήγησις. Αττικά, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

Ρισπέν, Ζ. (1954) Ελληνική Μυθολογία, μτφ. Ν. Τετενέ, Αθήνα: Βίβλος.

Theodossiou - Drandaki, I. (1990) Etat d’ Environnement et Dynamique des Milieux Physiques, DΕΑ Paris1.