WEB_AERIAL_LIMNI.VOULIAGMENIS

Φωτογραφία Ν.Δ., 2002.

WEB_MAP_MEGALOPOLI

Η επιφανειακή και η υπόγεια λίμνη της Βουλιαγμένης

Στην αεροφωτογραφία με λήψη ΝΑ-ΒΔ φαίνεται η λίμνη, μια κλειστή λεκάνη με απόκρημνες πλαγιές και κτίσματα, και η στενή λωρίδα ξηράς από όπου περνά η λεωφόρος Αθηνών-Σουνίου. Στο βάθος διακρίνονται ο οικισμός της Βουλιαγμένης, η χερσόνησος του Καβουριού, η Βούλα κ.λπ., κατά μήκος της δυτικής ακτής της αττικής χερσονήσου έως τον Πειραιά. Στο υπέργειο τοπίο της λίμνης αναπτύσσονται θάμνοι και μικρά δέντρα (μακία), καθώς και φρυγανότοποι στα γύρω βράχια και στις σχισμές τους.

Η λίμνη βρίσκεται σε απόσταση 21 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα, στην ανατολική ακτή του Σαρωνικού Κόλπου. Το σημερινό όνομα της Βουλιαγμένης, πολυτελούς τουριστικού θέρετρου με 5.500 μόνιμους κατοίκους και έκταση 7.700 στρέμματα, προέρχεται από την ομώνυμη λίμνη και παραπέμπει, όπως και σε άλλες, ανάλογες περιοχές της Ελλάδας (π.χ. Λίμνη Βουλιαγμένης Λουτρακίου-Περαχώρας), σε βούλιαγμα, εγκατακρήμνιση,  φαινόμενο στο οποίο οφείλεται ο σχηματισμός της λίμνης (βλ. Εικόνα 1). Το αρχαίο όνομα της περιοχής είναι Ζωστήρ και συνδέεται μάλλον με τη μορφολογία του κλειστού κόλπου της Βουλιαγμένης. Αργότερα, η Βουλιαγμένη θα γίνει ένας εκ των αρχαίων Δήμων της πόλεως των Αθηνών, με το όνομα Αιξωνίδες Αλαί.

Η λίμνη που βλέπουμε σήμερα δεν αναφέρεται σε αρχαία κείμενα, ούτε και από τον Παυσανία (2ος αιώνας μ.Χ.) ο οποίος περιέγραψε τη χερσόνησο της Βουλιαγμένης. Αυτό επιτρέπει την υπόθεση ότι η λίμνη σχηματίστηκε μεταγενέστερα, όταν κατέρρευσε η οροφή σε τμήμα ενός τεράστιου σπηλαίου, εξαιτίας της ύπαρξης μεγάλης αίθουσας, του βάρους της οροφής, της διάβρωσης,  τεκτονικών φαινομένων και ρηγμάτων διεύθυνσης κυρίως Β-Ν αλλά και Α-Δ, ή και κάποιου σεισμού. Αυτά συνέβησαν πριν από περίπου 1.800 χρόνια, οπότε δημιουργήθηκε η δολίνη, το καρστικό έγκοιλο με απότομα ρηξιγενή πρανή κατακόρυφης ή/και τοπικά αρνητικής κλίσης, λόγω υποσκαφών και καταπτώσεων βράχων. Τα κομμάτια των σταλακτιτών στα πρανή του εγκοίλου υποστηρίζουν αυτήν την υπόθεση (βλ. Εικόνα 2). Στην εποχή της Τουρκοκρατίας η λίμνη αναφέρεται με το όνομα Βουλιασμένος ή Καράτσι (μαύρο νερό). Το έγκοιλο έχει ελλειψοειδές σχήμα, με άξονες 260 μ. και 145 μ. και βάθος που δεν ξεπερνά τα 90 μ. Στη βόρεια πλευρά  της λίμνης έχει αποχωρισθεί και καταβυθιστεί, με κατακόρυφο ρήγμα βορειοδυτικής-νοτιοανατολικής διεύθυνσης, τμήμα του πρανούς, που παραμένει με τη μορφή δύο μικρών νησίδων σε μικρό ύψος από τη στάθμη της λίμνης (βλ. Εικόνα 3).

Ο βυθός της λίμνης δεν ξεπερνά τα 16 μ. και η επιφάνειά της βρίσκεται μισό μέτρο πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Τα νερά της προέρχονται και τροφοδοτούνται τόσο από υπόγειες παροχές του καρστικού συστήματος του Υμηττού όσο και από τη θάλασσα με την οποία υπάρχει επικοινωνία,  με συνέπεια τα νερά της να είναι υφάλμυρα. Η θερμοκρασία των νερών κυμαίνεται μεταξύ 20 και 27 βαθμών Κελσίου καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα νερά έχουν ιαματικές ιδιότητες (που οφείλονται στο υδρόθειο που σχηματίζεται δευτερογενώς), γι' αυτό η λίμνη λειτουργεί ως σύγχρονο υδροθεραπευτήριο, με πλήρεις βοηθητικές εγκαταστάσεις για τους λουόμενους, ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου.

Η λίμνη αποτελεί μικρό μέρος ενός ευρύτερου καρστικού συστήματος, που επεκτείνεται με υπόγειες διαδρομές μέσα στα ασβεστολιθικά πετρώματα της περιοχής με βόρεια-βορειοδυτική κατεύθυνση, κάτω από τον οικισμό της Βουλιαγμένης, μια υδάτινη πόλη κάτω από την πόλη (βλ. Εικόνα 4). Το λαβυρινθώδες αυτό σύμπλεγμα των υπόγειων διαδρομών έχει βάθος 140 μ. (βλ. Σχήμα 1) και υπερβαίνει το 1.300 κ.μ. σε χωρητικότητα ή 10 οικοδομικά τετράγωνα έκταση. Είναι εξερευνημένο από Έλληνες και ξένους σπηλαιοκαταδύτες, αλλά έχει πιστοποιηθεί και με βαρυτομετρικές μεθόδους, σε ένα μήκος 2 χλμ. περίπου, 3.123 μ. εξερευνημένων διαδρόμων και 14 υπόγειες και υποβρύχιες σήραγγες. Η ύπαρξη ενός μεγάλου  σταλαγμίτη σε βάθος 105 μέτρων, κάτω από την επιφάνεια του νερού (ενώ η γένεση τους γίνεται πάντα πάνω από την επιφάνεια του νερού), είναι μια μαρτυρία για την άνοδο του επιπέδου της θάλασσας (ή και νεοτεκτονικών κινήσεων) μετά το σχηματισμό του σπηλαίου, των σταλακτιτών και των σταλαγμιτών του.

Εκτός από το αβιοτικό περιβάλλον της λίμνης, πολύ μεγάλο ενδιαφέρον  παρουσιάζει και το βιοτικό περιβάλλον και ο έμβιος κόσμος της, αυτός των υφάλμυρων οικοσυστημάτων. Αποτελεί ενδιαίτημα για οργανισμούς όπως π.χ. ένα είδος θαλάσσιας ανεμώνης, το Paranemonia vouliagmeniensis (1987), όπως και ένα είδος σπόγγου, ένα είδος μαλακίου κι ένα είδος πολυχαίτου, τα οποία δεν είναι κοινά στη διεθνή βιβλιογραφία. Από την άποψη αυτή η λίμνη της Βουλιαγμένης έχει μια παγκόσμια μοναδικότητα.  Η λίμνη της Βουλιαγμένης, γεώτοπος πολλών αξιών και μνημείο της γεωλογικής κληρονομιάς, έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενος υγρότοπος από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR, όπως επίσης έχει συμπεριληφθεί στον Εθνικό κατάλογο NATURA 2000.

Η λίμνη, παρά το ότι συγκεντρώνει πολλές αξίες, απειλείται άμεσα από τις ιδιαίτερα εκτεταμένες καταπατήσεις για οικιστική ανάπτυξη στην περιοχή.  Σύμφωνα με το Ε΄ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας: η λίμνη είναι φυσικός σχηματισμός με μνημειακό χαρακτήρα και συγκεντρώνει ως εκ τούτου τις κατ’ άρθρον 16 παρ. 4 του νόμου 1650/1986 προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ως διατηρητέο μνημείο της Φύσεως και όχι απλώς ως προστατευόμενο τοπίο. Με την απόφαση αυτή  ακυρώνεται επιχειρούμενη τροποποίηση του σχεδίου πόλης της Βουλιαγμένης και προτείνεται ο καθορισμός ζωνών προστασίας της λίμνης και της ευρύτερης περιοχής και η σύσταση φορέα διαχείρισης. Σύμφωνα με απόψεις ερευνητών της λίμνης, η γενικότερη ανορθολογική διαχείριση της περιοχής μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση στο σύστημα σε μικρό χρονικό ορίζοντα 15-20 χρόνων.

Ε.Θ.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Αγγελόπουλος, A. (2001) "Γεωφυσική έρευνα στη λίμνη Βουλιαγμένη", Πρακτικά 2ου Διεθνούς Συμποσίου "Μνημεία της φύσης και γεωλογική κληρονομιά", Λέσβος 30/06 – 02/07 1997, Αθήνα, σσ. 193-200.

Doumenc, D., England, K., Chintoroglou, C. (2005) "A new species of sea-anemone in the genus Paranemonia Carlgren (Anthozoa, Actiniaria) from the Aegean Sea", Zoologica Scripta, 16 (4), pp. 271 – 275 [published online: 8 Jul 2005].

Explore Nature (2008) τ. 9, Δεκέμβριος.

Papapetrou - Zamanis, A. (1969) "Le lac de Vouliagmeni (Attiki)", Ann. Geol. de Pays Hell., 21, pp. 210-216.

Theodossiou - Drandaki, I., Koutsouveli, A., Ioakim, C. (1997) "Geological -Geomorphologic heritage – Geotopes", Proceedings of the International Symposium on Engineering Geology and the Environment, IAEG, Athens 23-27  June, pp. 3021-3026.

pdf-icon Το τοπίο στη λογοτεχνία