WEB_AMVRAKIKOS

Φωτογραφία Ν.Δ., 2003.

Αμβρακικός κόλπος: οικολογία και παραγωγή

Στο κέντρο της αεροφωτογραφίας, τα τρία μικρά ασβεστολιθικά νησιά με χαμηλή βλάστηση που ενώνονται με λουρονησίδες και συγκροτούν την Κορωνησία με τον ομώνυμο μικρό οικισμό. Η νησίδα αυτή είναι η μοναδική κατοικημένη στο κέντρο περίπου του Αμβρακικού κόλπου. Στο νησάκι στα δεξιά της αεροφωτογραφίας η εκκλησία της Παναγίας Κορονησιώτισσας. Στο βάθος δεξιά η λιμνοθάλασσα Λογαρού, αριστερά η νησίδα Σαλαώρα και η αρχή της λιμνοθάλασσας Τσουκαλίου.

Η περιοχή του Αμβρακικού κόλπου περιλαμβάνεται στους Υγροτόπους Ramsar Διεθνούς Σημασίας, στο Δίκτυο Natura 2000 κι έχει χαρακτηριστεί ως τόπος Κοινοτικής Σημασίας, Ζώνη Ειδικής Προστασίας και Καταφύγιο Άγριας Ζωής. Ωστόσο, μόλις το 2008 η βόρεια περιοχή του κόλπου κηρύχθηκε Εθνικό Πάρκο. Στον Αμβρακικό εκβάλλουν οι ποταμοί Λούρος και Άραχθος, μεταφέροντας μαζί με τα άφθονα νερά τους σημαντικές ποσότητες φερτών υλικών (βλ. Σχήμα 1). Οι δύο αυτοί ποταμοί συμβάλλουν στον σχηματισμό ενός εξαιρετικά πολύπλοκου, όσο και μοναδικού, για τα ελληνικά δεδομένα, υγροτοπικού συστήματος περίπου 220.000 στρεμμάτων, το οποίο περιλαμβάνει μεγάλες και μικρές λιμνοθάλασσες, μακρόστενες χαμηλές λουρονησίδες, παραποτάμιες ζώνες, δέλτα ποταμών, αλμυρόβαλτους και γλυκόβαλτους, εκτεταμένους καλαμιώνες, υγρολίβαδα και αλίπεδα. Το πολύπλοκο αυτό σύστημα αποτυπώνεται με ακρίβεια σε τουρκικό χάρτη (βλ. Εικόνα 1). Ο Αμβρακικός περιλαμβάνει περίπου 20 λιμνοθάλασσες, με μεγαλύτερες τις Λογαρού, Τσουκαλιό, Ροδιά και Μάζωμα, συνολικής έκτασης 70 τ.χλμ. Καθεμία από αυτές έχει τη δική της φυσιογνωμία και όλες χωρίζονται από τη θάλασσα με λουρονησίδες. Οι τελευταίες έχουν αμμοθινικό υπόστρωμα και στην Τσουκαλιό βρίσκουμε και κελύφη δίθυρων μαλακίων (μύδια, στρείδια, χτένια–κασοπάνδες), το οποία σχηματίζουν μοναδικές ολόλευκες οστρακοπαραλίες.

Ο Αμβρακικός με τους υδροβιότοπούς του αποτελεί ένα μοναδικό οικολογικό τοπίο, ιδανικό καταφύγιο για την ανάπτυξη πλούσιας ορνιθοπανίδας και ιχθυοπανίδας. Έχουν καταγραφεί πάνω από 160 είδη πουλιών, ως επισκέπτες το χειμώνα από το βορρά ή για ανοιξιάτικη αναπαραγωγή από την Αφρική. Στις παραπάνω τρεις μεγάλες λιμνοθάλασσες ξεχειμωνιάζει το 20-30% των πουλιών που έρχονται στην Ελλάδα. Από τα σημαντικότερα πουλιά είναι ο αργυροπελεκάνος – ένα  από τα μεγαλύτερα πουλιά της Μεσογείου, που τον συναντάμε μόνο στις Πρέσπες και στον Αμβρακικό –, η  χαλκόκοτα, η οποία έρχεται την άνοιξη από την Αφρική, η αγριόχηνα, ο ασημόγλαρος, ο καλαμοκανάς, η βαρβακίνα, ο λευκοτσικνιάς και πολλά άλλα (βλ. Εικόνα 2).

Παράλληλα με την οικολογία, ο Αμβρακικός είναι σημαντικό παραγωγικό τοπίο και για την αλιεία. Οι λιμνοθάλασσες του κόλπου παρουσιάζουν μεγάλη βιολογική ποικιλότητα και παραγωγικότητα, λειτουργώντας, λόγω της παράκτιας ιδιαιτερότητας του κόλπου, ως φυσικά εκτροφεία ψαριών, αλλά και καρκινοειδών, ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή (αυτό επιβεβαιώνεται από τον πλούτο των ρωμαϊκών μνημείων - βλ. Νικόπολη - αλλά και τη στρατηγική σημασία που είχε η περιοχή ως διατροφικός κόμβος της αυτοκρατορίας - βλ. Ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ στην είσοδο του Αμβρακικού). Σήμερα οι παράκτιες πόλεις και τα χωριά εξακολουθούν να στηρίζουν την επιβίωσή τους στην αλιεία του κόλπου, των λιμνοθαλασσών και των εσωτερικών υδάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο δέλτα του Άραχθου υπάρχουν λαβράκια, κεφαλόπουλα, μουρμούρια, καλκάνια, τσιπούρες, γλώσσες, χέλια και γάμπαρες (βλ. Εικόνα 3). Στα φυσικά ανοίγματα που υπάρχουν στις λουρονησίδες και τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία των λιμνοθαλασσών με τη θάλασσα, οι ψαράδες του Αμβρακικού έχουν εγκαταστήσει τα λεγόμενα “ιβάρια” ή “διβάρια”, (από το σλαβικό divar), έναν παραδοσιακό τρόπο αλιείας (βλ. Εικόνα 4). Εκτός από τα αλιεύματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια ειδική κατηγορία δελφινιών, τα ρηνοδέλφινα (Tursiops truncates), θαλάσσιο θηλαστικό μικρού σχετικά μεγέθους με πνεύμονες, της τάξης των κητωδών. Είναι πολύ έξυπνα ζώα και έρχονται συχνά σε επαφή με τους ψαράδες του κόλπου. Σχηματίζουν μικρές ομάδες και αποτελούν έναν τοπικό πληθυσμό, χωρίς ιδιαίτερες επαφές με τους πληθυσμούς μεγαλύτερων δελφινιών της Μεσογείου.

Η εντατική αλιεία στην περιοχή γνώρισε σημαντική ανάπτυξη μετά τη δεκαετία του 1960 και τις επιδοτήσεις για ιχθυοκαλλιέργειες το 1990 (βλ. Σχήμα 2 και Εικόνα 5). Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν σύγχρονα και παραδοσιακά μέσα (π.χ. δίχτυα, συρτή, παραγάδια, καμάκια, βωλκούς, καλαμωτές, νταούλια, νταλιάνια - βλ. Εικόνα 6), αλλά και αργαλειό, τσουγκράνα και πιρούνα για τα όστρακα. Ψαρεύουν στη θάλασσα, στα ποτάμια και στις λιμνοθάλασσες. Από τη θάλασσα ψαρεύουν γαρίδες, κουτσομούρες, λαβράκια, γλώσσες, μελανούρια, συναγρίδες, ροφούς, χάβαρα, χτένια (καπουσάντες) και πίνες. Από τους θηλυκούς κέφαλους φτιάχνουν το γνωστό από τη ρωμαϊκή εποχή αυγοτάραχο του Αμβρακικού, ενώ τα ψημένα στα κάρβουνα πετάλια (διατηρημένα φιλέτα) θεωρούνται από τους πιο γευστικούς μεζέδες. Συνολικά στον Αμβρακικό ζουν και αναπαράγονται τουλάχιστον 33 είδη ψαριών, ενώ αλιεύονται περίπου 15 ακόμα είδη.

Σήμερα στην περιοχή δραστηριοποιούνται περίπου 600 επαγγελματικά σκάφη (διχτυάρικα, παραγαδιάρικα, παγίδες – βλ. Πίνακα 1) που αλιεύουν, στην ευρύτερη περιοχή, περίπου 2800 τ. ψαριών, κεφαλόποδων, μαλακοστράκων.

Το 1989 άρχισε η λειτουργία των πρώτων μονάδων πάχυνσης τσιπούρας - λαβρακιού σε ιχθυοκλωβούς στην Πωγωνίτσα του νομού Πρέβεζας. Σήμερα στον κόλπο υπάρχουν 18 μονάδες με δυναμικότητα παραγωγής μεγαλύτερη από 5.000 τόνους τσιπούρας - λαβρακιού και  3 ιχθυογεννητικοί σταθμοί για τσιπούρα - λαβράκι. Συνολικά στον Αμβρακικό κόλπο λειτουργούν 11 μονάδες καλλιέργειας τσιπούρας - λαβρακιού και 5 μονάδες καλλιέργειας οστράκων δυναμικότητας 1.360 τόνων, ενώ στο εσωτερικό του νομού λειτουργούν 6 μονάδες πεστροφοκαλλιέργειας δυναμικότητας 1.150 τόνων (βλ. Σχήμα 2). Οι ιχθυοκαλλιέργειες με εκτροφές τσιπούρας και λαβρακιού που δραστηριοποιούνται στον Aμβρακικό κόλπο εξάγουν την παραγωγή τους σε ποσοστό άνω του 80% σε περιοχές κυρίως της Κεντρικής και Νότιας Ιταλίας, συνεχίζοντας έτσι την παράδοση στις εξαγωγές.

Για να υλοποιηθεί η περιγραφόμενη παραπάνω εντατική ανάπτυξη, έχουν γίνει εκτεταμένες αποστραγγίσεις, φράγματα, εκτροπές ποταμών, εκατοντάδες γεωτρήσεις, εμπλουτισμοί των μονάδων πάχυνσης, με αποτέλεσμα την ανάδυση σημαντικών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Μεταξύ αυτών σημειώνουμε την έντονη διάβρωση των λιμνοθαλασσών, τη ριζική αλλαγή του υδάτινου ισοζυγίου τους και τη μείωση των φερτών υλικών που δημιουργούσαν τις λουρονησίδες, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτές διαβρώνονται από τα κύματα. Προκειμένου να κατασκευαστούν δρόμοι πρόσβασης για τις αλιευτικές εγκαταστάσεις, σκεπάστηκαν με χώμα οι μοναδικές λουρονησίδες με όστρακα. Τέλος, στις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις πρέπει να υπολογιστούν και οι μαζικοί θάνατοι χελιών το 1987, η εξαφάνιση του γοβιού, η αύξηση της τσιπούρας λόγω εμπλουτισμών, και τα προβλήματα μαζικών θανάτων ψαριών λόγω παγετού (Τσοπέλι) ή ανοξικών συνθηκών (Βαθύ, Μενίδι). Οι εξελίξεις αυτές, μαζί με τη μείωση της κερδοφορίας της αλιείας, αποτελούν τα νέα δεδομένα του οικολογικού και παραγωγικού τοπίου του Αμβρακικού.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Βαβίζος, Γ., Ζανάκη, Κ., Ζαφειρόπουλος, Δ. & ΣΙΑ Α.Ε. (1999) Πρόγραμμα αντιμετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβλημάτων & συστήματος λειτουργίας προστατευόμενης περιοχής Αμβρακικού Κόλπου, ΥΠΕΧΩΔΕ.

Βαρελά, Μ., Καπαντάης, Μ., Κουκουβιτσάκη, Α., Μαλακού, Μ., Περγαντής, Φ., Σπαταλάς, Σ., Τάφας, Τ. (1996) Πρόγραμμα οριοθέτησης υγροβιοτόπων Σύμβασης Ramsar: Υγροβιότοπος Αμβρακικός κόλπος, Αθήνα: ΥΠΕΧΩΔΕ.

Γκότση, Ο., Ψόχιου, Ε., Λεμπέσης, Γ., Μπράμπα, Δ., Θεοδώρου Α., Μπαλόπουλος, Ε. (1994) “Εποχιακή διακύμανση φυτοπλαγκτού και περιβαλλοντικών παραμέτρων σε ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή (Αμβρακικός κόλπος)”, Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, Χίος, σσ. 512 - 516.

ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. (1989) Ωκεανογραφική μελέτη Αμβρακικού κόλπου, Τεχνική Μελέτη, Αθήνα.

ΕΤ.Α.Ν.ΑΜ. (1999) Πρόγραμμα παρακολούθησης επιφανειακών νερών Αμβρακικού κόλπου 1997 - 1998, Τεχνική Έκθεση, Πρέβεζα.

Μασούρα, Δ. (2008) Η προσέγγιση του αλιευτικού αποθέματος γάμπαρης στον Αμβρακικό Κόλπο, μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, Πρόγραμμα "Βιώσιμη Ανάπτυξη", Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα (πολυγραφημένο).

Χελά, Δ. Γ., Αλμπάνης, Τ., Αναγνώστου, Χ. (1994) “Επίπεδα συγκεντρώσεων υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων σε παράκτια ιζήματα του Αμβρακικού κόλπου”, Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας, Χίος, σσ. 517 - 522.

pdf-icon Το τοπίο στη λογοτεχνία