Παρνασσός, χιονοδρομικά κέντρα και συμβολικό τοπίο

Τα χιονοδρομικά κέντρα του Παρνασσού κατέχουν μεγάλη έκταση στην αλπική ζώνη του βουνού και είναι τα μεγαλύτερα, τα καλύτερα οργανωμένα και πλέον πολυσύχναστα της χώρας. Στην αεροφωτογραφία βλέπουμε τους τρεις αναβατήρες και τις πίστες της Φτερόλακκας, που πρωτολειτούργησαν το 1976. Στην ανοιχτή κοιλάδα που φαίνεται σε δεύτερο πλάνο, διακρίνουμε τις εγκαταστάσεις των Κελαριών που δημιουργήθηκαν λίγα χρόνια αργότερα. Στο βάθος – στη δυτική πλευρά του Γεροντόβραχου – βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του ιδιωτικού χιονοδρομικού κέντρου του Αθηναϊκού Ομίλου Φίλων του Σκι.

Για τον πολύ κόσμο και ιδιαίτερα για τους φίλους των χειμερινών σπορ, ο Παρνασσός έχει σήμερα ταυτιστεί με τα χιονοδρομικά του κέντρα. Βουνό του ορεογραφικού συμπλέγματος της Ρούμελης, ο Παρνασσός υψώνεται απότομα ανάμεσα στην κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού και την πεδιάδα της Άμφισσας. Στα βορειοδυτικά συνδέεται με τη Γκιώνα στον αυχένα της Άμπλιανης, πιο γνωστό σήμερα ως διάσελο του “51” (από τη χιλιομετρική ένδειξη στην Εθνική Οδό Λαμίας – Άμφισσας) (βλ. Σχήμα 1). Προς τα νοτιοανατολικά ξεδιπλώνει σειρές από λόφους που έρχονται να συναντήσουν τις βόρειες παραφυάδες του Ελικώνα στο πέρασμα του Καρακόλιθου. Στο πέρασμα αυτό έχει στηθεί μνημειακό γλυπτό της εκτέλεσης 134 Ελλήνων από τους Γερμανούς.

Ένα βράχινο τείχος οριοθετεί το βουνό στα νότια. Τη βάση του διέτρεχε η αρχαία “Σχιστή Οδός” (βλ. Σχήμα 1) και ο σημερινός δρόμος Λιβαδειάς-Αράχοβας, που μετά το πέρασμα του Ζεμενού (διάσελο ανάμεσα στον Παρνασσό και την Κίρφη) οδηγεί στο μεγαλειώδες αμφιθέατρο της κοιλάδας του Πλειστού. Μικρές λάκκες και μεγάλες λεκάνες απαλύνουν το ανάγλυφο του βουνού, που σε γενικές γραμμές είναι περίπλοκο. Το μεγαλύτερο από τα καρστικά αυτά βυθίσματα, το Λιβάδι  Καλυβιών Αράχοβας (βλ. Σχήμα 1), που φιλοξενεί και μια εποχική λίμνη (βλ. Εικόνα 1), χωρίζει το συγκρότημα σε δύο τμήματα: τον ομαλό και δασωμένο δυτικό Παρνασσό και τον ανατολικό ή κυρίως Παρνασσό με τις γυμνές απόκρημνες κορφές. Στο Λιβάδι αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια δόμηση με κατοικίες διακοπών (βλ. Εικόνα 2).

Ο δυτικός Παρνασσός, που είναι κατάσπαρτος με δολίνες, σχηματίζει μια κορυφογραμμή με πολλά παρακλάδια ανάμεσα στη Γραβιά και τους Δελφούς. Πάνω στην κορυφογραμμή του εντοπίζονται η ψηλότερη κορφή Γερολέκκας (1.715 μ.), η Κορομηλιά (1.475 μ.) και τα Μάρμαρα (1.487 μ.) – στην τελευταία σώζονται λείψανα αρχαίου αναλήμματος. Σ’ ένα από τα ανατολικά της παρακλάδια της κύριας κορυφογραμμής, την Παλιοβούνα, βρίσκεται το Κωρύκειο Άντρο (βλ. Εικόνα 3) που ήταν αφιερωμένο στον Πάνα και τις Νύμφες. Ανασκαφές που έγιναν στο σπήλαιο έφεραν στο φως πλήθος αναθημάτων των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, τα οποία βεβαιώνουν ότι εδώ λατρεύονταν θεότητες του δάσους και του βουνού. Στο ανατολικό συγκρότημα, τον κυρίως Παρνασσό, βρίσκονται οι ψηλότερες κορυφές του βουνού, η Λιάκουρα (2.457 μ.), ο Γεροντόβραχος (2.367 μ.), ο Τσάρκος (2.415 μ.), που δεσπόζει πάνω από τη μακριά χαράδρα της Βελίτσας, τα Μαύρα Λιθάρια (2.326 μ.) και ο Κούκος (2.234 μ.) (βλ. Σχήμα 1).

Ο Παρνασσός κατείχε από την απώτατη αρχαιότητα εξέχουσα θέση ανάμεσα στα συμβολικά και μυθικά τοπία της Ελλάδας και προσέλκυε πολλούς περιηγητές τον 19ο αιώνα (βλ. Εικόνες 4, 5 και 6). Σύμφωνα με τη μυθολογία, στις κορφές του ξαναπάτησαν γη ο Δευκαλίων και η Πύρρα μετά τον κατακλυσμό. Εξάλλου, στο όνομα της ψηλότερης κορυφής του, τη Λιάκουρα, διασώζεται η ρίζα Λυκ-, δηλωτική του φωτός και των τόπων λατρείας του Δία και θεοτήτων του ήλιου. Στο μεγάλο σχίσμα της βόρειας παρειάς του Πλειστού, ιδρύθηκε και άκμασε το σημαντικότερο θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας, το Μαντείο των Δελφών, ενώ στους πρόποδες του βουνού άνθισαν μερικές ακόμα αρχαίες πόλεις: η Κρίσα, η Δαυλίδα, η Λιλαία, η Αμφίκλεια και η Τιθορέα που διατηρούν μέχρι σήμερα τη θέση και την ακμή τους.

Στο Παρνασσό ιδρύθηκε, το 1938, ο δεύτερος – μετά τον Όλυμπο – Εθνικός Δρυμός της χώρας μας. Καλύπτει 35.000 στρέμματα στις δασωμένες πλαγιές του δυτικού Παρνασσού. Στα ελατοδάση του δρυμού ζει μεγάλος αριθμός πουλιών (βλ. Εικόνα 7), όπως δρυοκολάπτες, τσίχλες, παπαδίτσες και αρκετά είδη αρπακτικών. Στις ορθοπλαγιές της νότιας όψης υπήρχαν μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες μεγάλες αποικίες όρνιων, και φώλιαζαν μερικά ζευγάρια χρυσαετών, ακόμα και ο σπάνιος γυπαετός. Η χλωρίδα του δρυμού περιλαμβάνει μερικά σπάνια και εντυπωσιακά αγριολούλουδα, όπως ο κόκκινος κρίνος (Lilium chalcelonicum) και η ενδημική βυσσινιά παιώνια (Paeonia parnassica), ενώ στις περισσότερες ομαλές περιοχές ευδοκιμεί η ελιά (βλ. Εικόνα 8). Ωστόσο, ο πραγματικός βοτανικός παράδεισος βρίσκεται στις πετροπλαγιές και τις βραχοσχισμές των ψηλών κορυφών όπου φυτρώνουν και τα περισσότερα σπάνια και ενδημικά φυτά του βουνού, όπως ο μενεξές των ποιητών (Viola poetica), η καμπανούλα των βράχων (Campanula rupicola) και πολλά ακόμα κομψά αγριολούλουδα (βλ. Εικόνα 9).

Λόγω της μεγάλη έκτασης και υψομετρικής κλιμάκωσης, της ποικιλίας των τοπίων και του αναγλύφου, αλλά και της εύκολης προσπέλασης, ο Παρνασσός προσφέρει άριστο πεδίο για ορειβατικές δραστηριότητες. Στις ορθοπλαγιές της νότιας πλευράς έχουν χαραχτεί μερικές από τις πιο εντυπωσιακές αναρριχητικές διαδρομές. Τις χαράδρες της Βελίτσας, του Κεραμιδίου και της Μονής Ιερουσαλήμ διατρέχουν μεγάλα ορειβατικά μονοπάτια, ενώ ενδιαφέρουσες πορείες βρίσκει κανείς ακόμα στα δάση του Άνω Πολύδροσου και της Αγόριανης, απ' όπου διέρχεται και το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4. Στην άλλη πλευρά του βουνού, το Ε4 δανείζεται την όδευση ενός αρχαίου μονοπατιού, την ανάβαση που έκαναν άλλοτε οι πομπές των πιστών από τους Δελφούς προς το Κωρύκειο Άντρο. Το φαρδύ, χτιστό μονοπάτι που ελίσσεται στην απότομη πλαγιά της Φαιδριάδας Ναυπλίας προσφέρει εξαιρετική θέα στην κοιλάδα του Πλειστού και τον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών.

Π.Μ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Ματσούκα, Π., Αδαμακόπουλος, Τ. (1999) Παρνασσός, χάρτης και οδηγός, Αθήνα: Ανάβαση.

Ματσούκα, Π., Αδαμακόπουλος, Τ. (2002) "Ρούμελη. Οι δρόμοι των βουνών", Επτά Ημέρες - Καθημερινή, 16/07.

Παυσανίας (1995) Ελλάδος περιήγησις, Φωκικά - Βοιωτικά, μτφ. - σημ. Ν. Παπαχατζής, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.