WEB_AERIAL_SOYFLI

Φωτογραφία Γ.Κ., 1999.

WEB_MAP_SOUFLI

Σουφλί, η πόλη του μεταξιού

Το Σουφλί, απλωμένο στα ριζά του λόφου του Προφήτη Ηλία στην ανατολική απόληξη της οροσειράς της Ροδόπης στο Νομό Έβρου, στραμμένο απλόχερα προς την Ανατολή, διατηρεί μια διαρκή και ποικιλόμορφη επικοινωνία μαζί της. Βρίσκεται πράγματι περισσότερο κοντά στην Ανατολή, αφού ο οικισμένος χώρος του απέχει μόλις 500 μ. σε ευθεία από το γεωφυσικό σύνορο, τον ποταμό Έβρο, που σηματοδοτεί το όριο της Ελλάδας με την Τουρκία, της Ευρώπης με την Ασία, της Δύσης με την Ανατολή.

Η θέση του πάνω στους χερσαίους εμπορικούς δρόμους, η διασύνδεσή του με μεγάλα εμπορικά, διοικητικά και πνευματικά κέντρα όπως η Κωνσταντινούπολη, η Αδριανούπολη, η Προύσα και η Αλεξανδρούπολη καθόρισαν τη φυσιογνωμία και την εξέλιξη της πόλης του Σουφλίου ιδιαίτερα κατά τους τελευταίους δύο αιώνες. Γνωστό κεφαλοχώρι κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μνημονεύεται για πρώτη φορά το 1667 από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή με το όνομα Σοφουλού. Ωστόσο η φυσιογνωμία της τωρινής πόλης, στοιχεία της οποίας μπορεί και σήμερα εύκολα να αναγνωρίσει ο επισκέπτης στον οικισμένο χώρο της, αρχίζει να διαμορφώνεται από τα τέλη του 19ου αι. (βλ. Εικόνα 1).

Από τη δεκαετία του 1880, με την αναγέννηση της ελληνικής σηροτροφίας, το Σουφλί εντάσσεται στο διεθνή καταμερισμό παραγωγής του μεταξιού και αναδεικνύεται σε ένα από τα σημαντικότερα σηροτροφικά και μεταξουργικά κέντρα του νεότερου ελληνισμού. Την περίοδο αυτή, τέλη 19ου αι.-αρχές 20ού το Σουφλί, του οποίου ο παραγωγικός χώρος απλωνόταν και στην ανατολική πλευρά του ποταμού Έβρου, γνωρίζει εξαιρετική οικονομική, κοινωνική και πνευματική άνθιση η οποία αποτυπώνεται στο χώρο. Τότε κτίζονται τα σημαντικότερα κτίρια: τα γνωστά κουκουλόσπιτα (μπιτζικλίκια), ειδικά για τις ανάγκες της μεταξοπαραγωγής (Μπρίκα, Καλέση, Καλπάκα κ.ά – βλ. Εικόνα 2) αρχοντικά όπως αυτό του Κουρτίδη (1883 – Εικόνα 3) και άλλα (Εικόνα 4), εκκλησίες (Αγ. Γεώργιος 1818, Αγ. Αθανάσιος 1841), δημόσια κτίρια (Αστική Σχολή/Β’ Δημοτικό Σχολείο 1860, Παρθεναγωγείο/Α΄ Δημοτικό Σχολείο 1880-82, Τελωνείο/παλιό Γυμνάσιο 1906, Εθνική Τράπεζα 1926).

Η πόλη αριθμεί στις αρχές του 20ού αι 12-13.000 κατοίκους, η παραγωγική της γη ξεπερνάει τα 30 χιλ. στρέμματα (μορεώνες, αμπελώνες, ετήσιες καλλιέργειες) και έχει ανεπτυγμένη βιοτεχνία καροποιίας, πλήθος εμπορικών καταστημάτων και μικρών οικοτεχνιών. Η ενσωμάτωση του Σουφλίου στην Ελλάδα μετά το 1922, με την αντίστοιχη απώλεια παραγωγικών εδαφών, επηρέασε σημαντικά την οικονομική του εξέλιξη, και η σηροτροφία παρέμεινε η μόνη συμφέρουσα, λόγω πλημμυρών, γεωργική εκμετάλλευση. Η νεότερη ιστορία της πόλης του Σουφλίου είναι κυριολεκτικά συνυφασμένη με το μετάξι, γεγονός που θα σφραγίσει τη φυσιογνωμία της και θα την κάνει γνωστή ως “πόλη του μεταξιού”. Η συρρίκνωση της βιομηχανικής παραγωγής μετά τη δεκαετία του 1960 θα σημάνει και την πληθυσμιακή κάμψη, όπως φαίνεται στους Πίνακες 1 και 2.

Η πόλη αρθρώνεται σε δύο, δυσδιάκριτα σήμερα, τμήματα: την Καρκατσιλιά, (πάνω μαχαλάς), που είναι και ο παλιός οικισμός, και την Καμπιά, (κάτω μαχαλάς), το νεότερο τμήμα που αναπτύχθηκε μετά το 18ο αι. Η ενασχόληση των κατοίκων με τη σηροτροφία υπαγορεύει σε πολύ μεγάλο βαθμό την πολεοδομική οργάνωση και την αρχιτεκτονική μορφή του οικισμού καθώς και τη λειτουργική οργάνωση του χώρου της κατοικίας. Οι δρόμοι ανοίγουν στη συμβολή τους με τις ευρύχωρες αυλές των σπιτιών  προκειμένου να εξυπηρετούν τις ανάγκες μεταφοράς των προϊόντων (μορεόφυλλα, κουκούλια) (βλ. Εικόνα 5). Η ανάγκη για άνετους, ευάερους, ευήλιους και καθαρούς χώρους για την εκτροφή των μεταξοσκώληκων επιβάλλει συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά σχήματα στις κατοικίες – 60% των σπιτιών διέθεταν σηροτροφικούς χώρους – τα οποία, μαζί με τα κουκουλόσπιτα που επιβάλλονται με τον όγκο τους στο χώρο, συνθέτουν ένα ήπιο, ομοιόμορφο οικιστικό σύνολο με κεραμοσκεπές και γήινα χρώματα.

Οι μεταξοβιομηχανίες, όπου γίνεται η επεξεργασία και η μεταποίηση του κουκουλιού σε μεταξωτό νήμα και ύφασμα, βρίσκονται στις παρυφές του πολεοδομικού ιστού, κάποιες σε ερειπειώδη κατάσταση (εργοστάσιο Αζαρία-Πάπο (1903), κρατικό εργοστάσιο (1951-53), κάποιες είναι δυσανάγνωστες λόγω των σημαντικών μεταβολών (εργοστάσιο Χατζησάββα 1925, εργοστάσιο Απ. και Π. Τσιακίρη 1927), κάποιες σε λειτουργία μέχρι σήμερα (εργοστάσιο Τσιακίρη [1954], Μουχταρίδη, Σαρδανίδη κ.α.).

Ξεχωρίζει όμως το εργοστάσιο μεταξουργίας των Μπ. και Ελ. Τζίβρε (1920) στη ΝΑ πλευρά της πόλης, το οποίο αποτελείται από 13 κτίρια (αναπηνιστήριο, υφαντήριο, κλωστήριο, ξηραντήριο, βαφείο, αποθήκες, γραφεία, οικία)  και αναπτύσσεται σε οικόπεδο 10,5 στρεμμάτων (Σχήμα 1).  Άλλοτε σημαντικός οικονομικός χώρος για την περιοχή, έσφυζε από ζωή μέχρι το οριστικό κλείσιμό του το 1963, διατηρεί όμως μέχρι σήμερα τα αρχιτεκτονικά του κελύφη σε πολύ καλή κατάσταση -όχι όμως και τον μηχανολογικό εξοπλισμό- και επιζητεί νέο ρόλο στη ζωή και τις ανάγκες της πόλης (βλ. Εικόνες 6, 7 και αεροφωτογραφία).

Η πολεοδομική συγκρότηση του Σουφλίου είναι μονοκεντρική με το εμπορικό, διοικητικό και επαγγελματικό κέντρο να βρίσκεται στην ανατολική πλευρά κατά μήκος του οδικού και σιδηροδρομικού άξονα. Την τελευταία δεκαετία έχει γίνει διάνοιξη καινούργιων οδικών αρτηριών και ένα νέο εμπορικό και εκθεσιακό τμήμα που σχετίζεται με την αγορά του μεταξωτού υφάσματος αναπτύσσεται στη νότια είσοδο της πόλης.

Ο κάμπος, μετά την κατασκευή των αναχωμάτων (δεκαετία ‘50), προσφέρεται για ετήσιες, αρδευόμενες, εντατικές καλλιέργειες. Λιγοστοί μορεώνες και οπωρώνες καλύπτουν τις γύρω λοφώδεις και πρανείς εκτάσεις και η αμπελοκαλλιέργεια γνωρίζει σήμερα μια νέα άνθηση. Το δομημένο και το καλλιεργημένο περιβάλλον αποτυπώνουν έντονα τις χρήσεις του παρελθόντος και του παρόντος και δένουν σε ένα αρμονικό σύνολο, δημιουργώντας ένα ήρεμο και ζωντανό τοπίο.

Α.Ο.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Γκαγκούλια, Π., Λούβη Α., Οικονόμου Α., Παπαδόπουλος, Στ., Ρηγίνος, Μ. (1992) Η σηροτροφία στο Σουφλί, Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ.

Οικονόμου Α., Ρηγίνος, Μ., Παπαδόπουλος, Στ., Γκαγκούλια, Π. (1991) “Σηροτροφία και μεταξουργία στο Σουφλί: έρευνα για την οργάνωση μιας μόνιμης έκθεσης”, Πρακτικά Α’ Τριήμερου Εργασίας για την Ιστορία της Τεχνολογίας, Πάτρα 21-23 Οκτωβρίου 1988, Αθήνα: Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, σσ. 87-98.

Πατέλης, Μ. (2000) Σουφλίου εγκώμιον, Ξάνθη: Δήμος Σουφλίου, ΠΑΚΕΘΡΑ.

Χατζημιχάλη, Α. (1949) “Η φορεσιά της Σουφλιώτισσας”, Αρχείο της Θράκης, τόμ. ΙΕ’, σσ. 209-224.

pdf-icon Το τοπίο στη λογοτεχνία