Ο βιότοπος του Δάσους της Δαδιάς

Το μωσαϊκό των βιοτόπων της Δαδιάς που φαίνεται στην αεροφωτογραφία είναι αποτέλεσμα της φυσικής εξέλιξης του δάσους και της μακρόχρονης παρουσίας του ανθρώπου στην περιοχή. Η καλλιέργεια της γης, η βόσκηση, η ξύλευση του πευκοδάσους και η εξέλιξη των οικισμών έχουν διαμορφώσει ιδιαίτερα τοπία. Τα μεγάλα ξέφωτα που διακρίνονται, δημιουργούν ιδανικές συνθήκες διαβίωσης των σημαντικών αρπακτικών πουλιών που ζουν στον βιότοπο.

Το Δάσος Δαδιάς, σήμερα σημαντικό εθνικό πάρκο, βρίσκεται στο μέσο του νομού Έβρου, κοντά στα κύρια μεταναστευτικά μονοπάτια των πουλιών (βλ. Σχήμα 1). Η γεωγραφική του θέση, στη ζώνη μετάβασης από το μεσογειακό στο ηπειρωτικό κλίμα, και η ποικιλομορφία των γεωλογικών σχηματισμών δημιούργησαν το πολυποίκιλο ανάγλυφο της περιοχής. Δασικές εκτάσεις (στην πλειοψηφία τους πευκοδάση) εναλλάσσονται με πετροπλαγιές, λιβάδια, ρεματική βλάστηση και αγροτικές καλλιέργειες (βλ. Εικόνα 1).

Η ποικιλία των βιοτόπων ευθύνεται για την υψηλή ποικιλότητα ειδών πανίδας. Στο Δάσος Δαδιάς έχουν καταγραφεί πάνω από 200 είδη πουλιών. Στην ευρύτερη περιοχή έχουν παρατηρηθεί 36 από τα 38 ευρωπαϊκά είδη ημερόβιων αρπακτικών πουλιών. Από αυτά, μερικά ξεχειμωνιάζουν στη Δαδιά, άλλα περνούν κατά τη διάρκεια των μεταναστευτικών τους ταξιδιών, ενώ 23 είδη φωλιάζουν μόνιμα στην περιοχή. Στο Δάσος Δαδιάς συνυπάρχουν τρεις από τους τέσσερις ευρωπαϊκούς γύπες: ο μαυρόγυπας, το όρνιο και ο ασπροπάρης (βλ. Εικόνες 2, 3 και 4). Η Δαδιά και η Εξτρεμαδούρα στην Κεντρική Ισπανία φιλοξενούν τους τελευταίους πληθυσμούς του μαυρόγυπα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Στη Δαδιά απαντούν 41 είδη ερπετών και αμφιβίων (βλ. Εικόνα 5), ενώ έχουν καταγραφεί και 36 συνολικά είδη θηλαστικών που αποτελούν πηγή τροφής για τα αρπακτικά πουλιά. Το σπουδαίο είναι ότι στους κυνηγότοπους τα αρπακτικά συναντούν γέρικα δέντρα και βράχια, κατάλληλα για την κατασκευή των φωλιών τους. Έτσι, η άφθονη τροφή και ο μεγάλος αριθμός θέσεων φωλεοποίησης μειώνουν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα αρπακτικά του ίδιου είδους και ανάμεσα σε πουλιά διαφορετικών ειδών. Το αποτέλεσμα είναι η συνύπαρξη πολλών ειδών ορνιθοπανίδας σε μικρή σχετικά επιφάνεια.

Το Δάσος Δαδιάς παρέμεινε για αρκετό χρονικό διάστημα χωρίς έντονες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Οι κάτοικοι των παραδασόβιων κοινοτήτων ανέπτυσσαν ήπιες, παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η παραγωγή ξυλοκάρβουνου. Από το 1969 άρχισε η συστηματική εκμετάλλευση του δάσους. Οι δασικές εργασίες εντάθηκαν και το δίκτυο των δασικών δρόμων επεκτάθηκε, για να διευρυνθεί η υλοτόμηση. Το 1979, δύο διεθνείς οικολογικές οργανώσεις, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN) και το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), χρηματοδότησαν μια μελέτη αξιολόγησης της περιοχής. Με βάση αυτή τη μελέτη, το Δάσος Δαδιάς κηρύχτηκε με προεδρικό διάταγμα "Προστατευόμενη Περιοχή" το 1980. Αποφασίστηκε η εξαίρεση μιας περιοχής περίπου 7.000 εκταρίων από κάθε είδους δασική εκμετάλλευση. Η περιοχή αυτή αποτελεί τον κύριο χώρο φωλιάσματος των αρπακτικών πουλιών της ευρύτερης περιοχής. Αποφασίστηκε επίσης η δημιουργία μιας περιφερειακής ζώνης, επιφάνειας περίπου 30.000 εκταρίων, όπου ισχύουν ορισμένες μόνο χρήσεις γης. Ο στόχος της ανακήρυξης της Προστατευόμενης Περιοχής Δάσους Δαδιάς είναι η διαμόρφωση εκείνων των περιβαλλοντικών συνθηκών που εγγυώνται την επιβίωση και την αναπαραγωγή των αρπακτικών πουλιών.

Από το 1986 υλοποιούνται στην περιοχή προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, χρηματοδοτούμενα από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. Στο πλαίσιο των προγραμμάτων που υλοποιούνται στη Δαδιά κατασκευάστηκε ξενώνας, κέντρο ενημέρωσης και αναψυκτήριο για τους επισκέπτες του δάσους. Κατασκευάστηκε επίσης ταΐστρα για την τροφική ενίσχυση των γυπών και παρατηρητήριο για τα αρπακτικά πουλιά.

Η δημιουργία της ταΐστρας κρίθηκε αναγκαία καθώς τα τελευταία χρόνια η κτηνοτροφία έχει υποχωρήσει σημαντικά στην περιοχή, ενώ έχουν μειωθεί σημαντικά τα πληθυσμιακά μεγέθη των μεγάλων θηλαστικών. Για το λόγο αυτό ξεκίνησε το 1987 ένα πρόγραμμα τροφικής ενίσχυσης των γυπών με νεκρά κτηνοτροφικά ζώα. Ο χώρος όπου μεταφέρονται τα νεκρά ζώα βρίσκεται στις παρυφές του μεγάλου πυρήνα. Η λειτουργία της ταΐστρας αποδείχτηκε ικανοποιητική, καθώς οι μαυρόγυπες αυξήθηκαν από 25 άτομα το 1979 σε περίπου 100 άτομα σήμερα.

Οι γύπες τρέφονται με νεκρά ζώα, κάθε είδος όμως τρέφεται με διαφορετικό τμήμα των πτωμάτων. Η διαφορετική τροφική συμπεριφορά οδηγεί στη διάκριση των οικοθέσεων των ειδών. Η τροφική εξειδίκευση των τριών ειδών μειώνει επίσης το διαειδικό ανταγωνισμό που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό τα τρία είδη συνυπάρχουν στην περιοχή. Ο μαυρόγυπας με το δυνατό ράμφος τρέφεται με το δέρμα και τα κόκαλα του νεκρού ζώου. Το όρνιο με τον μακρύ λαιμό προτιμά τα μαλακά μέρη του πτώματος. Ο ασπροπάρης με το λεπτό ράμφος τρέφεται με τα άλλα υπολείμματα. Οι γύπες μπορούν όλοι μαζί να τραφούν από τα πτώματα των ζώων, χωρίς να αφήσουν υπολείμματα (βλ. Εικόνα 6).

Τα διαχειριστικά μέτρα που υλοποιούνται στην Προστατευόμενη Περιοχή Δάσους Δαδιάς έχουν θετικά αποτελέσματα για την ορνιθοπανίδα στο σύνολό της (βλ. Εικόνες 7 και 8). Στο χρονικό διάστημα που έχει μεσολαβήσει από την ανακήρυξη της Προστατευόμενης Περιοχής, οι δραστηριότητες στους δύο πυρήνες παρακολουθούνται συνεχώς. Έτσι, οι αποψιλωτικές υλοτομίες για την παραγωγή ξύλου σταμάτησαν, η κτηνοτροφία διατηρήθηκε σε ελεγχόμενα επίπεδα, και αποφεύχθηκαν έργα, όπως η κατασκευή νέων δασικών δρόμων, που θα επέφεραν σημαντική διαταραχή στο οικοσύστημα. Η φωλεοποίηση από το μεγαλύτερο αριθμό των αρπακτικών στη ζώνη των δύο πυρήνων αποδεικνύει ότι το καθεστώς προστασίας έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Να σημειωθεί τέλος ότι η περιβαλλοντικά συμβατή ανάπτυξη του οικοτουρισμού έχει σε μεγάλο βαθμό αντισταθμίσει την απώλεια εισοδήματος των κατοίκων της περιοχής που θίγονται από την εφαρμογή των διαχειριστικών μέτρων.

Γ.ΣΤ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Adamakopoulos, T., Gatzoyannis, S., Poirazidis, K. (eds.) (1995) Study on the Assessment, the Enhancement of the Legal Infrastructure and the Management of the Protected Area in the Forest of Dadia, WWF-Greece.

Ποϊραζίδης, Κ., Σκαρτσή, Θ., Κατσαδωράκης, Γ. (2002) Σχέδιο συστηματικής παρακολούθησης (monitoring) της προστατευόμενης περιοχής του δάσους Δαδιάς - Λευκίμης - Σουφλίου, Δαδιά: WWF.

Poirazidis, K., Goutner, V., Skartsi, Th., Stamou, G. (2004) "Modelling nesting habitat as a conservation tool for the Eurasian back vulture (Aegypius mocachus) in Dadia Nature Reserve, northern Greece", Biological Conservation, 118: 235-248.