WEB_AERIAL_LAGANAS

Φωτογραφία Γ.Γ., 2005.

Συγκρούσεις χρήσεων στην παραλία του Λαγανά της Ζακύνθου

Στην αεροφωτογραφία παρουσιάζεται μια άποψη του Λαγανά, που αποτελεί σήμερα τον κύριο παραθαλάσσιο τουριστικό πόλο του νησιού και ένα αστικό κέντρο οικονομικά ανταγωνιστικό της πόλης της Ζακύνθου. Αποτελεί κλασικό παράδειγμα παραθαλάσσιου οικισμού που αναπτύσσεται με πυκνή δόμηση σε δύο κύριους άξονες, κατά μήκος της παραλιακής ζώνης και κάθετα σε αυτήν, με ανυπαρξία χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Οι τουριστικές εγκαταστάσεις έχουν φτάσει μέχρι την παραλία, η οποία καλύπτεται από ξαπλώστρες και ...παρκαρισμένα αυτοκίνητα.

Παραδοσιακά δεν υπήρχαν στην Ζάκυνθο παράκτιοι οικισμοί, λόγω της πειρατείας και της συγκέντρωσης των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην ενδοχώρα. Τα τελευταία 30 χρόνια, λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης του τουρισμού και των συνακόλουθων οικιστικών και άλλων δραστηριοτήτων εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωργίας, παρατηρείται μια σταδιακά αυξανόμενη δημιουργία ή και επέκταση παραθαλάσσιων οικιστικών ενοτήτων. Παρατηρώντας την αεροφωτογραφία μπορούμε να αντιληφθούμε τις αλλαγές που έχουν συμβεί στο τοπίο της περιοχής, ιδίως αν αναλογιστούμε ότι όλα όσα βλέπουμε σήμερα δεν υπήρχαν πριν το 1970.

Όπου βλέπουμε σήμερα αυτοκίνητα και ξαπλώστρες, υπήρχε η χρυσή λεπτή άμμος του κόλπου του Λαγανά όπου συνήθιζε να γεννά τα αυγά της η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, στις ακτές που θεωρούνται για το σκοπό αυτό οι σημαντικότερες στη Μεσόγειο (βλ. Εικόνες 1 και 2). Όπου βλέπουμε σήμερα σπίτια και ξενοδοχεία, υπήρχαν οι περίφημες αμμοθίνες του κόλπου, σε μια έκταση μήκους 4 χιλιομέτρων και πλάτους έως 500 μέτρα, κι έφταναν έως και τα 5 μέτρα ύψος. Όπου βλέπουμε σήμερα δρόμους, υπήρχαν μικρά χωμάτινα μονοπάτια για να φτάνουν στην ακτή οι λιγοστοί λάτρεις της θάλασσας και ερασιτέχνες ψαράδες και όπου βλέπουμε στο βάθος κτίσματα, υπήρχαν πεύκα σε κάποια σημεία ή γεωργική γη.

Οι μεταβολές του τοπίου στο χώρο της Μεσογείου στη μακρά διάρκεια της ανθρώπινης παρέμβασης, προέκυψαν ως αποτέλεσμα κοινωνικο-οικονομικών διαδικασιών όπως ο τουρισμός, η αγροτική πολιτική, οι πυρκαγιές, η κτηματική κερδοσκοπία και η οικονομική μετανάστευση (εποικισμός ή εγκατάλειψη γης). Στη Ζάκυνθο τα τελευταία 60 χρόνια μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κοινωνικο-οικονομικές περιόδους: την αμιγώς παραδοσιακή-αγροτική περίοδο, με την κυριαρχία του φεουδαρχικού συστήματος των γαιοκτημόνων έως το 1950. Τη μεταβατική περίοδο μετά τον σεισμό του 1953, όπου μαζί με τις υποδομές καταστράφηκαν η κοινωνική δομή και συνοχή, με επακόλουθο τη δραματική μείωση του πληθυσμού και την αγροτική εγκατάλειψη από το 1950 έως το 1972. Την περίοδο υψηλής παραγωγικότητας, τόσο στον τομέα του τουρισμού που εγκαινιάζεται με το πρώτο μεγάλο τουριστικό συγκρότημα στον Λαγανά το 1972, όσο και στον πρωτογενή τομέα που αναπτύσσεται ραγδαία λόγω των αγροτικών επιδοτήσεων μετά το 1981 και την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από το 1972 έως σήμερα παρατηρείται συνεχής αύξηση του πληθυσμού, του τουρισμού, της μονοκαλλιέργειας, της οικιστικής δραστηριότητας και του κατά κεφαλήν εισοδήματος (βλ. Εικόνα 3).

Στις τρεις αυτές κοινωνικο-οικονομικές περιόδους αντιστοιχούν τρία διαφορετικού τύπου τοπία: το αγροτικό, το μεταβατικό-εγκατάλειψης και το τουριστικό. Όπως μπορούμε να δούμε στα Σχήματα 1, 2 και 3, το τοπίο του κόλπου του Λαγανά στο χρονικό διάστημα από το 1945 έως το 2000 παρουσιάζει έντονες μεταβολές στη δομή και τη δυναμική του: σημαντική μείωση των δασικών συστημάτων και των αμμοθινών, μεγάλη μείωση των αείφυλλων σκληρόφυλλων οικοσυστημάτων (μακί) και των εποχιακών αροτραίων καλλιεργειών και μεγάλη αύξηση των καλλιεργειών ελαιόδεντρων - αμπελιών και των εκτάσεων που χρησιμοποιούνται για οικιστικές δραστηριότητες. Επίσης, έχει πλήρως καταστραφεί η λίμνη Μακρή που έχει εν μέρει αποδοθεί με αναδασμό για καλλιέργειες και εν μέρει αποτελεί σήμερα το αεροδρόμιο του νησιού. Το αγροτικό τοπίο έως το 1950 εμφάνιζε μεγάλη ετερογένεια καλλιεργειών και ποικιλότητα, με έντονα στοιχεία φυσικών οικοσυστημάτων. Διαμορφώθηκε και καθορίστηκε για αιώνες από την κυρίαρχη οικονομικά ομάδα των τοπικών γαιοκτημόνων στη βάση του αξιακού τους συστήματος που βασιζόταν στα προνόμια που δίνει η "αυταξία της γης", ενώ η τοπική αρχιτεκτονική έδενε αρμονικά με το τοπίο μέσα από την ιστορικότητα της σχέσης τους.

Αντίθετα, το σημερινό τουριστικό τοπίο (βλ. Εικόνα 4) εμφανίζει μονοκαλλιέργεια με την αύξηση των ελαιόδεντρων, μείωση και κατακερματισμό των φυσικών συστημάτων και μεγάλη επέκταση του δομημένου χώρου για τουριστικές κυρίως δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες αυτές έχουν επιφέρει συνεχή και αυξανόμενη πίεση στις παραλίες ωοτοκίας της θαλάσσιας χελώνας Caretta caretta, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η δυνατότητα αναπαραγωγής της. Ο κίνδυνος αυτός οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην επιβολή της δημιουργίας του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου το 1999-2000 (βλ. Σχήμα 4). Η βάση του νέου αξιακού συστήματος είναι η απαξίωση της γης ως αυταξίας και η μετατροπή της σε ανταλλακτική αξία στο πλαίσιο της τουριστικής ανάπτυξης.

Το σημερινό τουριστικό ζακυνθινό τοπίο ετεροκαθορίζεται κυρίως από τη διεθνή τουριστική βιομηχανία που έχει στόχο να καλύψει τις ανάγκες του κατευθυνόμενου, μαζικού και χαμηλού κόστους τουρισμού (βλ. Εικόνα 5), έτσι ώστε να επιτευχθεί το γρήγορο και πρόσκαιρο κέρδος όλων των εμπλεκομένων, από το τοπικό και το εθνικό έως το διεθνές επίπεδο.

Η ζακυνθινή κοινωνία θα πρέπει, μέσα από τους τοπικούς φορείς της και την κοινωνία των πολιτών, να επαναπροσδιορίσει τα κριτήρια διαμόρφωσης και διατήρησης του ζακυνθινού τοπίου, γεφυρώνοντας την "ασυνέχεια" και επαναφέροντας την ιστορική μνήμη στη σχέση τοπικής κοινωνίας και τοπικού περιβάλλοντος. Για την επίτευξη αυτού του στόχου θα πρέπει να διαμορφωθεί ένα νέο αξιακό σύστημα, εστιασμένο στην προοπτική του ποιοτικού τουρισμού, στην προστασία του ιδιαίτερου φυσικού περιβάλλοντος με αιχμή τη θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, και στην τοπική αειφορική ανάπτυξη.

Ι.Δ.Π.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Antrop, M. (1993) "The transformation of the Mediterranean landscapes: an experience of 25 years of observations", Landscape and urban planning, 24:3-13.

Βαρδακαστάνης, Δ. (2007) Μεταβολές στο τοπίο του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου κατά την περίοδο 1945-2000, μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία στο Διαπανεπιστημιακό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών "Αειφορική Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών", Τμήμα Δ.Π.Φ.Π., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Παντής, Ι., Μινώτου, Χ. (2005) "Η προστασία του Ζακυνθινού Τοπίου και το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου", Πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου "Η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, 1964-2004", τόμ. Α, Ακαδημία Αθηνών - Βουλή των Ελλήνων, σσ. 701-709.

Wascher, D., Jongman, R. (2000) European Landscapes: Classification, Assessment and Conservation, European Environment Agency Technical Report.