Φωτογραφία Ν.Δ., 2003.
Το γεωργικό πολυεθνοτικό τοπίο της Αμαλιάδας
Η αεροφωτογραφία εστιάζει σε εντατικές αροτραίες καλλιέργειες σε πεδινή έκταση του δήμου Αμαλιάδας. Πρόκειται για καλλιέργειες οπωροκηπευτικών, οι οποίες συνδυάζονται με ελαιόδεντρα σε μικρότερη σαφώς κλίμακα. Σε πρώτο πλάνο η αυστηρή γεωμετρία των μωσαϊκών με εντατικές καλλιέργειες ενώ στο βάθος κυριαρχεί η πολυμορφία μωσαϊκών λόγω μικρότερων αγροτεμαχίων και αγροτικών δρόμων.
Η περιοχή της Αμαλιάδας εκτείνεται στην άκρη του κάμπου της “κοίλης Ήλιδας”, όπως την ονομάζει ο Όμηρος. Η Αμαλιάδα προέρχεται από τη συνένωση δύο οικισμών, του Καλίτσα που δημιουργήθηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους και του Δερβή-Τσελεπή - έδρα του τούρκου διοικητή - που δημιουργήθηκε κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Η περιοχή της Αμαλιάδας είναι τμήμα της ευρύτερης πεδινής ζώνης που εκτείνεται προς βορρά ως την Αχαΐα και προς νότο ως την πόλη του Πύργου (βλ. Σχήμα 1). Παλαιότερα η περιοχή αυτή, όπως και η υπόλοιπη βόρεια Πελοπόννησος, στηριζόταν στην καλλιέργεια της ξερής σταφίδας (σουλτανίνα). Σήμερα το γεωργικό τοπίο της Αμαλιάδας κυριαρχείται από δυναμικές καλλιέργειες (π.χ. καρπούζια, πατάτες) και κηπευτικά, ενώ σημαντική έκταση κατέχουν επίσης η ελαιοκαλλιέργεια, τα εσπεριδοειδή και η κτηνοτροφία. Η πιο σημαντική γεωργική χρήση στην ευρύτερη περιοχή είναι οι αροτραίες καλλιέργειες που ξεπερνούν σε αρκετές περιπτώσεις το 60% της καλλιεργούμενης έκτασης, ενώ η ελαιοκαλλιέργεια αποτελεί μια σημαντική συμπληρωματική καλλιέργεια στην περιοχή (βλέπε ενδεικτικά Πίνακα 1). Το αρδευτικό έργο του Πηνειού επιτρέπει σε πάνω από 44% της έκτασης του δήμου Αμαλιάδας να αρδεύεται, ενώ το σύνολο σχεδόν της καλλιεργούμενης γης αρδεύεται στους περισσότερους από τους όμορους δήμους (βλ. Πίνακα 2).
Η κυριαρχία των αρδευόμενων γεωργικών καλλιεργειών, κυρίως κηπευτικών που δεν επιδοτούνται από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (Κ.Α.Π.), έχουν μετατρέψει το γεωργικό τοπίο της ευρύτερης περιοχής σε ζώνη εντατικής γεωργίας όπου παράλληλα προωθείται η εξειδίκευση σε συγκεκριμένα αγροτικά προϊόντα. Λόγω του εντεινόμενου ανταγωνισμού στον τομέα των τροφίμων, η ζώνη αυτή αποτελεί ένα από τα “θερμά σημεία” (hot spots) της δυναμικής γεωργίας στη χώρα, ενώ ταυτόχρονα συγκεντρώνει ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά τα οποία συνδέονται με την ανάπτυξη του γεωργικού παραγωγικού συστήματος.
Η εντατική γεωργία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία και απασχόληση ξένου εργατικού δυναμικού που απασχολείται μόνιμα ή/και εποχικά στην καλλιέργεια και την τυποποίηση αγροτικών προϊόντων. Η σημαντική παρουσία και απασχόληση μεταναστών στον δήμο Αμαλιάδας αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της βόρειας Ηλείας συνδέεται με την εντατική γεωργική παραγωγική δραστηριότητα (Σχήμα 2). Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, οι μετανάστες αποτελούν ως και το ένα πέμπτο περίπου του πληθυσμού ορισμένων περιοχών, όπως π.χ. στους δήμους Βουπρασίας, Τραγανού, Βαρθολομιού και Λεχαινών (Πίνακας 3)
Το γεωργικό τοπίο της βόρειας Ηλείας αποτελεί ένα πολυεθνοτικό τοπίο λόγω της αρκετά σημαντικής παρουσίας οικονομικών μεταναστών. Παρ’ ότι κυριαρχούν οι Αλβανοί μετανάστες και παρατηρείται σημαντικός αριθμός Βούλγαρων και Ρουμάνων μεταναστών (διαφορετικά κύματα), υπάρχουν και άλλες εθνότητες όπως Ινδοί, Μπαγκλαντέζοι, Πακιστανοί κ.ά. οι οποίοι κατέφθασαν την τελευταία δεκαετία μέσω οργανωμένων δικτύων μεταναστών και οι οποίοι αναλαμβάνουν τις ανειδίκευτες και πιο σκληρές αγροτικές εργασίες (βλ. Εικόνα 1), καθώς επίσης ανειδίκευτες εργασίες στους κλάδους των κατασκευών, της μεταποίησης και των υπηρεσιών. Πολλοί από τους μετανάστες αυτούς απασχολούνται χωρίς άδεια εργασίας και παραμένουν ανασφάλιστοι, γεγονός που τους κατατάσσει στην κατηγορία των “παράνομων” μεταναστών ή “λαθρομεταναστών”. Ιδιαίτερα στις περιόδους αιχμής (Μάιος-Οκτώβριος) ο αριθμός των εποχικά εργαζόμενων “λαθρομεταναστών” αυξάνεται σημαντικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ασκούνται σημαντικές πιέσεις στις τοπικές κοινωνίες λόγω της εκτεταμένης παρουσίας των οικονομικών μεταναστών (νόμιμα και μη-νόμιμα εργαζόμενων) οι οποίοι κυριολεκτικά κατακλύζουν τους δημόσιους χώρους. Συχνά οι διαμαρτυρίες των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών περιορίζονται στην επισήμανση του γεγονότος ότι πολλοί από τους μετανάστες δεν κατέχουν τα νόμιμα έγγραφα.
Το χαμηλό μεροκάματο για την εργασία των μεταναστών που πληρώνουν οι αγρότες, οι τυποποιητές και οι έμποροι της περιοχής συνδέεται με την εκτεταμένη παρουσία μεταναστών που δεν διαθέτουν τα απαραίτητα νόμιμα έγγραφα, το πολυπληθές εποχικό ξένο εργατικό δυναμικό που συρρέει στην περιοχή στις περιόδους αιχμής, αλλά και τις άσχημες συνθήκες στέγασης (σε πρόχειρα υπαίθρια καταλύματα χωρίς ρεύμα, νερό, αποχέτευση κ.λπ.), τις οποίες αναγκάζονται να αποδεχτούν οι μετανάστες που θέλουν να εξοικονομήσουν εισόδημα συρρικνώνοντας τα έξοδά τους (βλ. Εικόνα 2). Συχνά ο αγώνας των μεταναστών για τα μεροκάματα που στηρίζεται από ριζοσπαστικές και δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις, ξεπερνά το τοπικό πλαίσιο ενώ στιγματίζονται δημόσια οι “άθλιες συνθήκες εργασίας και διαμονής” των μεταναστών (για την περιοχή της Ηλείας αναφέρουμε χαρακτηριστικά το αφιέρωμα του περιοδικού Έψιλον της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας στις 30/03/2008 αλλά και διαδοχικών άρθρων που είχαν προηγηθεί στην εφημερίδα Ριζοσπάστης τον Μάιο και τον Δεκέμβριο του 2007).
Επιπρόσθετα, υπογραμμίζεται ότι οι ζώνες εντατικής γεωργίας αποτελούν “τοπία αγώνων και συγκρούσεων” ανάμεσα στους ιδιοκτήτες γης και εργοδότες, από τη μια μεριά, και τους εργάτες γης και μη-έχοντες κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, από την άλλη. Βέβαια, στα εν λόγω τοπία παραμένουν λανθάνουσες οι συγκρούσεις μεταξύ των διαφορετικών ομάδων μεταναστών (παλαιών και νεοφερμένων, νόμιμων και μη-νόμιμων, μόνιμων και εποχικών κ.λπ.), όπως και οι συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών ομάδων αγροτών για την αξιοποίηση των γεωργικών πόρων. Αναμφισβήτητα, οι εντατικές γεωργικές ζώνες της υπαίθρου αποτελούν τοπία κοινωνικών ανισοτήτων και συγκρούσεων που δύσκολα αποκωδικοποιούνται από τους κατοίκους των πόλεων ή/και τους καταναλωτές.
Το πολυεθνοτικό τοπίο της πεδινής Ηλείας εμπεριέχει διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά που είτε εκφράζονται δημόσια (π.χ. σημαντικοί αριθμοί μουσουλμανικών πληθυσμών που τηρούν τις δικές τους θρησκευτικές παραδόσεις και τα έθιμα) είτε δεν διατυπώνονται ανοικτά. Ο μεγάλος αριθμός ανδρών και ο μικρός γυναικείος πληθυσμός μεταναστών στο πολυεθνοτικό αυτό τοπίο αποτελεί ένδειξη όχι μόνο του βασικού χαρακτήρα της απασχόλησης των μεταναστών αυτών (απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα), αλλά και των διαφορετικών εθνοτικών, εργασιακών και οικογενειακών στρατηγικών των μεταναστών (π.χ. υπάρχουν αρκετές γυναίκες μετανάστριες από τις βαλκανικές χώρες αλλά όχι πολλές από τις ασιατικές) (Σχήμα 3).
Το τοπίο της πεδινής Ηλείας μπορεί να θεωρηθεί ένα “τοπίο μόχθου”, όπου η εργασία των μεταναστών (νόμιμων και μη-νόμιμων) μετασχηματίζει ένα κομμάτι των τοπικών πόρων σε τρόφιμα που αγοράζονται από τους καταναλωτές χωρίς οι τελευταίοι να συνειδητοποιούν τον κόπο, την άσκηση εξουσίας και την οργάνωση που απαιτείται για να καταλήξουν στα ράφια των σουπερμάρκετ ή των πάγκων στις λαϊκές αγορές. Τα εντατικά γεωργικά τοπία αποτελούν αρένες όπου δραστηριοποιούνται οι καλά οργανωμένες αλυσίδες προσφοράς, μεταποίησης και εμπορίας τροφίμων και όπου αναπτύσσονται πολυεθνοτικά τοπία καθημερινής ζωής που δεν συνάδουν με την προ πολλού ξεπερασμένη παραδοσιακή εικόνα της ελληνικής υπαίθρου. Η αναζήτηση της σημερινής ταυτότητας των τοπικών κοινωνιών της υπαίθρου δεν είναι εύκολη υπόθεση, καθώς οι μετανάστες αποτελούν πλέον εγγενή συστατικά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
ΕΣΥΕ, Απογραφή Γεωργίας-Κτηνοτροφίας 1999/2000.
Kasimis, C., Papadopoulos, A. G. (2005) “The multifunctional role of migrants in Greek countryside: implications for rural economy and society”, Journal of Ethnic and Migration Studies, 31 (1): 99-127.
Kasimis, C., Papadopoulos, A. G. (2008) Qualitative Empirical Study of Migrants’ Impact on Receiving Local Economies in Greek Regions, Final Report, HuReDePIS, INTERREG IIIB, Agricultural University of Athens.
Lamans s.a. (2006) Μελέτη για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας σε συνάρτηση με αναδιάρθρωση καλλιεργειών για μια ολοκληρωμένη αγροτική ανάπτυξη - Α’ Φάση, Αθήνα: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
