WEB_AERIAL_VIKOS

                                                                                                                         Φωτογραφία Ν.Δ., 1999.

WEB_MAP_VIKOS

Το φαράγγι του Βίκου

Στην πανοραμική αεροφωτογραφία διακρίνουμε το εντυπωσιακό φαράγγι του Βίκου ή Βοϊδομάτη. Στην εικόνα αναδεικνύεται η γιγάντια γεωμορφολογική δομή “V” σαν αποτέλεσμα της γρήγορης κατακόρυφης διάβρωσης των ασβεστόλιθων από τον ποταμό Βοϊδομάτη. Η τομή του φαραγγιού μας αποκαλύπτει σε φυσική κλίμακα μια ιστορία 140 εκατ. χρόνων. Τα στρώματα των ασβεστόλιθων είναι σχεδόν οριζόντια και στα πρανή του φαραγγιού ξεχωρίζουν παράλληλες γραμμικές δομές με χρωματικές διαφοροποιήσεις που οφείλονται στις επιμέρους λιθολογικές διαφορές των ασβεστόλιθων και στην ανάπτυξη βλάστησης. Χαμηλά στην εικόνα στέκει σαν μετέωρος παρατηρητής το χωριό Βίκος.

Το φαράγγι του Βίκου αποτελεί τοπίο απαράμιλλης ομορφιάς μοναδικής αισθητικής, χώρο θαυμασμού, απόλαυσης, παρατήρησης, αναψυχής και επιστημονικής έρευνας. Η περιοχή βρίσκεται στον ορεινό όγκο της Τύμφης στη βόρεια Πίνδο (βλ. Σχήμα 1). Η μοναδικότητα της περιοχής με τον πλούτο της σε χλωρίδα και πανίδα αλλά και το ξεχωριστό κάλλος οδήγησαν την πολιτεία στη θέσπιση νομοθεσίας για την προστασία της και το χαρακτηρισμό της ως Εθνικό Δρυμό (Φ.Ε.Κ. 198/Α/1973) και το 2005 θεσμοθετήθηκε το Εθνικό πάρκο της Βόρειας Πίνδου ως ενιαία προστατευόμενη περιοχή (Φ.Ε.Κ. 639/Δ/14-6-2005). Εντάσσεται στα μνημεία της φύσης και συγκεντρώνει ένα ευρύτερο πεδίο παρατηρήσεων από διαφορετικές επιστημονικές προσεγγίσεις. Στο χώρο αυτό υπάρχει ένα πλούσιο δίκτυο πληροφοριών που αναφέρονται στο γεωλογικό παρελθόν και τις σύγχρονες γεωδυναμικές διεργασίες, στην προϊστορική εποχή και την παρουσία του ανθρώπου, στο παλαιοπεριβάλλον και την παλαιογεωγραφία της περιοχής και που αναδεικνύουν το χώρο ως ένα φυσικό εργαστήρι.

Το μεγαλείο της περιοχής διαμορφώνεται από τις γιγάντιες δομές που σχηματίζονται στο βαθύ φαράγγι του Βίκου (βλ. Εικόνες 1 και 2) αλλά και στα μικρότερα που συγκλίνουν σ’ αυτό (βλ. Εικόνα 3), τις κατακόρυφες ορθοπλαγιές και τα εντυπωσιακά αλπικά υψίπεδα της Τύμφης. Είναι ιδιαίτερα φημισμένη περιοχή που αποτελεί πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών.

Στη βάση του φαραγγιού, η ροή του Βοϊδομάτη διασφαλίζεται με διαυγές και κρύο νερό από μεγάλες καρστικές πηγές συνεχούς ή διαλείπουσας παροχής. Οι πηγές Αράπης, Οικονόμου (βλ. Εικόνα 4) και Γκαστρωμένη εκφορτίζουν σημαντικό μέρος του καρστικού υδροφόρου συστήματος που αναπτύσσεται μέσα στους ασβεστόλιθους της Τύμφης.

Το πολυσχιδές ανάγλυφο, οι θεαματικές υψομετρικές μεταβολές και η θέση της περιοχής σε σχέση με τις ακτές του Ιονίου διαμορφώνουν τις κλιματικές ιδιαιτερότητες της περιοχής, οι οποίες καθορίζουν και τον τύπο της βλάστησης (βλ. Εικόνα 5). Στα χαμηλά υψόμετρα απαντούν αριές, κουμαριές, φράξος, σφένδαμος, γαύρος, πουρνάρι, κέδρος. Κατά μήκος του  υδρογραφικού δικτύου κυριαρχούν  τα πλατάνια και οι ιτιές. (βλ. Εικόνα 6). Σε μεγαλύτερα υψόμετρα (700–1.100 μ.) απαντούν οι βελανιδιές, τα πουρνάρια και ο γαύρος. Ψηλότερα αναπτύσσονται κέδρα, ελατοδάση, πευκοδάση και δάση οξιάς. Στα ανώτερα υψόμετρα (πάνω από τα 2.000 μ.), όπου οι κλιματικές συνθήκες είναι δυσμενείς, επικρατούν τα ανωδασικά συστήματα από ποώδη βλάστηση, λιγοστά θαμνώδη είδη και νανοειδή είδη κέδρων. Η αξία των βοτάνων και των φαρμακευτικών φυτών που υπάρχουν στην περιοχή ήταν γνωστή από τα παλιά χρόνια. Πρακτικοί γιατροί, οι λεγόμενοι Βικογιατροί, από τα βότανα αυτά παρασκεύαζαν φάρμακα για διάφορες παθήσεις.

Εκτός από την πλούσια χλωρίδα, πλούσια είναι και η πανίδα της περιοχής. Εδώ απαντούν τα μεγάλα και μικρά θηλαστικά της ηπειρωτικής Ελλάδας, αρκετά από τα οποία είναι σπάνια και προστατευόμενα (λύκος, αρκούδα, ζαρκάδι, λαγός, αγριογούρουνο, αγριόγιδο, αγριόγατος, αλεπού, ασβός, κουνάβι κ.ά.). Εδώ ζουν 161 είδη πουλιών με αξιόλογη παρουσία των αρπακτικών όπως ο ασπροπάρης, ο πετρίτης και ο χρυσαετός και 11 είδη αμφιβίων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όπως ο αλπικός τρίτωνας και η σαλαμάντρα. Στα ποτάμια συναντώνται 11 είδη ψαριών όπως η πέστροφα και το συρτάρι, που έλκουν και το ενδιαφέρον των ερασιτεχνών αλιέων.

Τα βαθιά φαράγγια αποκάλυψαν την στρωματογραφική στήλη των πετρωμάτων που συνιστούν τη γεωλογική δομή της περιοχής (βλ. Σχήματα 2 και 3). Αγναντεύοντας ή και προσεγγίζοντας τα φαράγγια του Βίκου και του Αώου, μπορούμε να δούμε σε φυσική κλίμακα την αλληλουχία των ασβεστόλιθων που δημιουργήθηκαν πριν από εκατομμύρια χρόνια σε μια βαθιά θάλασσα και τώρα, μετά από σύνθετες γεωλογικές διεργασίες, βρίσκονται σε υψόμετρα που αγγίζουν τα 2.400 μέτρα.

Η γεωλογική δομή της περιοχής συγκροτείται από ιζηματογενή πετρώματα που ανήκουν στη γεωτεκτονικη ζώνη του Ιονίου. Τα αρχαιότερα των ιζημάτων είναι ασβεστόλιθοι δολομιτικοί σκούρου γκρι χρώματος, άστρωτοι μαζώδεις Ιουρασικής ηλικίας και ακολουθούν ασβεστόλιθοι κρητιδικής και Ηωκαινικής ηλικίας (βλ. Σχήμα 4). Τη γεωλογική δομή συμπληρώνουν ιζήματα του φλύσχη, από στρώσεις αργίλων, ψαμμιτών και κροκαλοπαγών. Οι νεώτεροι σχηματισμοί είναι εκτεταμένα πλευρικά κορήματα και κώνοι κορημάτων, παγετώδεις αποθέσεις, ποτάμιες αναβαθμίδες και σύγχρονες προσχώσεις των ποταμών.

Η περιοχή ήταν καλυμμένη από παγετώνες στη διάρκεια της Πλειστοκαινικής περιόδου. Τα εναλλασσόμενα παγετώδη και μεσοπαγετώδη περιβάλλοντα και οι γεωδυναμικές διεργασίες, προκάλεσαν γρήγορες ανοδικές κινήσεις και σε συνδυασμό με τα μορφοτεκτονικά φαινόμενα δημιούργησαν ευνοϊκές συνθήκες έντονης διάβρωσης. Το ορεινό ασβεστολιθικό σύμπλεγμα σμιλεύτηκε γρήγορα από τις τεράστιες ποσότητες νερού που ελευθερώθηκαν και κινήθηκαν μέσα από τις ασυνέχειες των ασβεστόλιθων μέχρι να αποκτήσει τη σημερινή του μορφή.

Το βάθος του ποικίλλει, από 600 μ. περίπου στο Μονοδένδρι, όπου και το στενότερο σημείο του, έως 1.200 μ. περίπου στο χωριό Βίκος (άνω των 1.300 μ. στο ανατολικό τείχος του και περίπου 1.100 μ. στο δυτικό). Στο βαθύτερο αυτό σημείο παρουσιάζεται και το μεγαλύτερο άνοιγμα των 2.200 μ. περίπου.

Κατά μήκος του ποταμού παρατηρούνται ποτάμιες αναβαθμίδες σε διαφορετικά υψόμετρα που φανερώνουν τις μεταβολές του ποταμού στο Πλειστόκαινο. Το οικοσύστημα του Βοϊδομάτη δημιούργησε ευνοϊκό περιβάλλον για την κατοίκηση από τον προϊστορικό άνθρωπο. Οι εσοχές στους βράχους (βλ. Εικόνα 7), τα σπήλαια και οι βραχοσκεπές κατά μήκος του ποταμού αποτέλεσαν ασφαλή καταφύγια που προσέφεραν προστασία εκείνη την περίοδο (βλέπε βραχοσκεπή Κλειδί Εικόνα 8). Οι ανασκαφές έφεραν στο φώς αρκετά ευρήματα που αποκαλύπτουν τον τρόπο ζωής και τις συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν κατά την παλαιολιθική περίοδο.

Στο περιβάλλον αυτό η ανθρώπινη παρουσία βρήκε καταφύγιο και στη διάρκεια της νεώτερης ιστορίας οικοδομώντας ένα μοναδικό σύνολο υποδομών. Πέτρινα γεφύρια που συνδέουν με μαεστρία στενά περάσματα και υπερπηδούν ορμητικά ποτάμια (βλ. Εικόνα 9), λιθόστρωτοι δρόμοι, μονοπάτια και λιθόκτιστα χωριά συνδυάστηκαν θαυμάσια και είναι σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.

Η γνωριμία με το χώρο μέσα από τις υποδομές που έχουν δημιουργηθεί, τα χαρακτηρισμένα πεζοπορικά μονοπάτια, τις πανοραμικές θέσεις παρατήρησης, θα δώσει στον καθένα την ευκαιρία να γευτεί μια πρωτόγνωρη εμπειρία και να αντιληφθεί την απόλαυση που μας ανταποδίδει η προστασία του φυσικού πλούτου.

Π.Π. και Ε.Ν.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Bailey, G., N., Adam, E., Panagopoulou, E., Perles, C., Zachos, K. (eds.) (1999) “The Palaeolithic archaeology of Greece and adjacent areas”, Proceedings of the ICOPAG conference, Ioannina, London: British school at Athens studies 3.

Bousquet, B. (1974) La Grèce occidentale: interprétation geomorphologique de l’ Epire, de l’Akarnanie et des iles ioniennes, These, Université de Paris IV, Paris.

IGRS, IFP (1966) Etude géologique de l’Epire (Grèce nord–occidentale), Paris: Editions Technip.

Κατσικάτσος, Γ. (1992) Γεωλογία της Ελλάδας, Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων.

Lewin, J., Macklin, M., G., Woodward, J., C. (1991) “Late Quaternary fluvial sedimentation in the Voidomatis Basin, Epirus, northwest Greece”, Quaternary  Research, 35, pp. 103 -115.

Μουντράκης, Θ. (1985) Γεωλογία της Ελλάδας, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Παπαϊωάννου, Χ., Παπαηλίας, Γ. (2006) Ανάδειξη, διάδοση και προβολή του φυσικού κάλλους και της πολιτιστικής κληρονομιάς της επαρχίας Κόνιτσας, Αναπτυξιακή Ηπείρου Α.Ε.-Αναπτυξιακή Ανώνυμη Εταιρεία Ο.Τ.Α.

Πάσχος, Π., Νικολάου, Ε., Παπανίκος, Δ. (2009) Ευρύτερη περιοχή Βίκου-Αώου, Σειρά Γεωδιαδρομές στην Ελλάδα, Ι.Γ.Μ.Ε., επιμ. Ειρ. Θεοδοσίου, Αθήνα: Καλειδοσκόπιο.

Παυλίδης, Σ. (2007) Παγγαία. Μια διαφορετική βιο-γεωλογική διαδρομή στον πλανήτη Γη, Αθήνα: Leader Books.

Waters, D. (1995) The tectonic evolution of Epirus (NW Greece), Ph.D. thesis, University of Cambridge, Cambridge.

Woodward, J., C. (1990) Late Quaternary sedimentary environments in the Voidomatis basin, northwest Greece, unpublished doctoral dissertation, University of Cambridge, Cambridge.