Το σύγχρονο Αργοστόλι μετά το σεισμό του 1953

Στην αεροφωτογραφία φαίνονται μερικά από τα δομικά στοιχεία του τοπίου-τοπόσημα της νέας πόλης του Αργοστολίου: ο ομώνυμος κόλπος ενταγμένος στην ουσία σε έναν ευρύτερο κόλπο, προσφέροντας λιμάνι απόλυτης προστασίας, και το μοναδικό νεώτερο μνημείο - ορόσημο της πόλης, η 690 μέτρων μήκους γέφυρα Δεβοσέτου (De Bosset) η οποία κατασκευάσθηκε κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας από τον τότε τοποτηρητή και φέρει έκτοτε το όνομά του. Στο μέσον της γέφυρας προβάλλει το χαρακτηριστικό μνημείο του τετράπλευρου οβελίσκου. Η γέφυρα διασχίζει τον κόλπο ακολουθώντας τις βυθομετρικές καμπύλες, με μια αναντίρρητα κομψή τεθλασμένη γραμμή, στα επιμέρους τμήματα της οποίας έχουν υιοθετηθεί και διαφορετικές κατασκευαστικές τεχνικές σε συνάρτηση με το βάθος των υδάτων. Στον ορίζοντα η χερσόνησος του Λιξουρίου.

Δύο άλλα σημαντικά τοπόσημα για την πόλη είναι η λιμνοθάλασσα του Κουτάβου, στη νότια άκρη του κόλπου και το τριπλό (ορθόδοξο, καθολικό, αγγλικανικό) νεκροταφείο της πόλης. Η λιμνοθάλασσα του Κουτάβου αποτέλεσε και αποτελεί σημαντικό υγροβιότοπο αλλά και περιοχή όπου υπήρχε το λιμάνι της αρχαίας πόλης Κράνης. Εκεί κατέληγε σύμφωνα με την παράδοση η υπόγεια στοά διαφυγής που ξεκινούσε από το κάστρο του Αγίου Γεωργίου.

Όμως το γεγονός που καθόρισε τη μεταπολεμική πορεία και εξέλιξη της πόλης ήταν ο καταστρεπτικός σεισμός του 1953 (12 Αυγούστου), μεγέθους Μ=7,2 ο οποίος έπληξε τα Ιόνια νησιά προκαλώντας την ολοσχερή σχεδόν καταστροφή τους. Η καταστροφή επήλθε ως αποτέλεσμα και των δύο δονήσεων που είχαν προηγηθεί: η πρώτη στις 9/8 και η δεύτερη στις 11/8 που έπληξε κυρίως το Αργοστόλι, το Ληξούρι και τη Ζάκυνθο. Ο μεγαλύτερος μετασεισμός (Μ=6,3) έγινε την ίδια μέρα με τον κύριο σεισμό. Επρόκειτο για μία πρωτοφανή σε έκταση και ένταση καταστροφική εμπειρία (βλ. Εικόνα 1). Η ανασυγκρότηση του Αργοστολίου συνοδεύθηκε και από τη ριζική μεταβολή της ιστορικής και φυσικής-πολεοδομικής του μορφής (βλ. Εικόνες 2 και 3), αλλά και της κοινωνικής-οικονομικής του σύνθεσης και δομής.

Η αξιολόγηση της διαδικασίας ανασυγκρότησης οφείλει να λάβει υπόψη της το μέγεθος της καταστροφής και τα νησιωτικά χαρακτηριστικά της περιοχής (βλ. Εικόνα 4). Επιπλέον καθοριστικής σημασίας είναι και η κατανόηση των βασικών παραμέτρων που συγκροτούσαν το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της δεκαετίας του 1950, το οποίο προσδιόρισε σημαντικά και τις βασικές επιλογές της πολιτικής και των μέτρων αποκατάστασης. Η πρώτη παράμετρος αφορά στη λειτουργία του μετεμφυλιακού κράτους, όπως εκφράζονταν πολιτικά με την κυβέρνηση Παπάγου, προτάσσοντας στρατιωτικές δομές και τρόπους λήψης αποφάσεων που διέτρεχαν το σύνολο σχεδόν της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Η επικυριαρχία της στρατιωτικής λογικής σε ολόκληρο το φάσμα των δράσεων είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη έκτακτων ακραίων κοινωνικών και διοικητικών αποφάσεων με καταλυτικές επιπτώσεις κατά τις  διαδοχικές φάσεις αποκατάστασης - ανασυγκρότησης.

Δεύτερον, η ανασυγκρότηση του Αργοστολίου και των Ιονίων Νήσων γενικότερα, αποτέλεσε την εξαίρεση της περιόδου, δηλαδή ένα θύλακα σχεδιασμένης παρέμβασης, που όμως ήδη πριν την ολοκλήρωση της, αποδυναμώθηκε από την κυρίαρχη πολιτική συνθήκη “μη σχεδιασμού” που χαρακτήρισε τη μεταπολεμική περίοδο συνολικά.

Τρίτον, την εποχή εκείνη ήταν καταλυτική η επιρροή που ασκούσαν σε επίπεδο προτάσεων σχεδιασμού οι ιδέες του CIAM και του Μοντέρνου Κινήματος. οι προτάσεις αυτές βρήκαν πεδίο εφαρμογής κατά την αμέσως μεταπολεμική περίοδο στην ανασυγκρότηση πολλών πόλεων μετά τις καταστροφές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ακραία αυτή “μοντέρνα” επιλογή αποτυπώθηκε κυρίως στην Κεφαλληνία και στην Ιθάκη  (και εν μέρει στη Ζάκυνθο), συνεπικουρούμενη από καταλυτικής σημασίας αποφάσεις της στρατιωτικής διοίκησης για την καθαίρεση κτισμάτων, κατεδάφιση ετοιμόρροπων οικοδομών και την αποκομιδή μπαζών, κ.α. Τέλος, πρέπει να υπολογιστεί και η επίδραση των ιδεών του έλληνα πολεοδόμου και υφυπουργού Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη καθώς και το σύνολο των μεθόδων και εφαρμογών που είχαν αναπτυχθεί από τις δραστηριότητες του Υφυπουργείου Ανοικοδόμησης κατά την αμέσως προγενέστερη περίοδο (1945-1951), σχετικά με την πρακτική της αυτοστέγασης στις διάφορες πτυχές της (επιδοτήσεις, αρωγές, δάνεια επισκευής ή ανοικοδόμησης, τεχνικές μελέτες και σχέδια τύπων κατοικιών κ.ο.κ.).

Το όλο εγχείρημα της ανασυγκρότησης δεν έχει ουσιαστικά αποτιμηθεί. Η πόλη προσάρμοσε τις ανάγκες της και την ανάπτυξή της στη νέα δομή μέχρι τα μέσα ή/και το τέλος της δεκαετίας του 1970 βασιζόμενη αποκλειστικά στον Γ.Ο.Κ., χωρίς καμία άλλη αρχιτεκτονική και αισθητική μέριμνα και ευαισθησία εκ μέρους της πολιτείας αλλά και των ντόπιων. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν μια νέα εικόνα της πόλης, χωρίς σύνδεση με το παρελθόν της (βλ. Εικόνες 5, 6 και 7), αλλά και χωρίς εκμετάλλευση των σύγχρονων δυνατοτήτων, όμοια με άλλες του ίδιου μεγέθους.

Μια δεύτερη “καταστροφή” της πόλης, κυρίως ως προς τη οικιστική-πολεοδομική ανάπτυξή της, συντελέσθηκε από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, με τη φρενήρη και αλόγιστη εν πολλοίς οικοδομική δραστηριότητα. Η κατάσταση αυτή είχε ως συνέπεια αφενός την υπερεκμετάλλευση των συντελεστών δόμησης, μέχρι σημείου εμφανούς και προκλητικής αυθαιρεσίας, και αφ’ ετέρου τις εξεζητημένες μορφολογικές και αρχιτεκτονικές αναζητήσεις, παρά την ύπαρξη θεσπισμένων όρων και περιορισμών δόμησης που  καταρτίστηκαν από τις σχετικές πολεοδομικές μελέτες στο πλαίσιο του τότε προγράμματος της Επιχείρησης Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης.

Η χειρότερη όμως επίπτωση στο ευρύτερο τοπίο της πόλης συντελέστηκε με την εκτός ελέγχου αστική διάχυση που καλύπτει πλέον ολόκληρες περιοχές όπως η Λάσση, η Κρανιά, τα Ραζάτα, με τουριστικές χρήσεις, κέντρα διασκέδασης και πρώτη ή δεύτερη κατοικία (βλ. Εικόνα 8). Η ανάπτυξη αυτή έγινε μέσα από την εγκληματική καταστρατήγηση της νομοθεσίας της εκτός σχεδίου δόμησης σε 4 στρέμματα, με την παράνομη κατάτμηση της γης, την αυθαίρετη αλλαγή χρήσης των κτισμάτων, το υπερβάλλον ύψος των οικοδομών και πλήθος από κατασκευαστικές και μορφολογικές αυθαιρεσίες. Και όλα αυτά παρά την ύπαρξη θεσμοθετημένης Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (Ζ.Ο.Ε.) στην περιαστική ζώνη της πόλης.

Π.Μ.Δ. και Η.ΜΠ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Αντωνάτος, Σπ. (2005) Αργοστόλι: η χαμένη πόλη, Αθήνα: ιδιωτική έκδοση.

Επτά Ημέρες – Καθημερινή (1995) Αφιέρωμα “Κεφαλονιά. Το νησί των αντιθέσεων”, 10/12.

Λειβαδά - Ντούκα, Ευρ. (1999) Αργοστόλι, Αθήνα: Οδύσσεια.