Το αμπελοοινικό τοπίο της Νεμέας

Το αμπελοοινικό τοπίο της Νεμέας, το οποίο φαίνεται στην αεροφωτογραφία, ξεχωρίζει λόγω της βασικής οινοποιήσιμης ποικιλίας που καλλιεργείται και ονομάζεται “Αγιωργίτικο” ή “Μαύρο Νεμέας” και δίνει τον οίνο Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας (Ο.Π.Α.Π.) Νεμέας. Η περιοχή της Νεμέας ταυτίζεται με την Αρχαία Φλιούντα όπου παραγόταν ο “φλιάσιος οίνος”, ο οποίος, σύμφωνα με μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων, έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στην αρχαία Αθήνα. Στην αεροφωτογραφία της κοιλάδας του Ασωπού διακρίνεται επίσης στο βάθος η πόλη της Νεμέας. Πίσω από αυτήν, τον ορίζοντα ορίζει το Μεγαλοβούνι και στα δεξιά του ο Φαρμακάς (υψομ. 1.616 μ.).

Στο τοπίο της Νεμέας κυριαρχούν οι καλλιεργούμενες εκτάσεις και ειδικότερα η καλλιέργεια αμπελιών, η οποία άλλωστε χαρακτηρίζει και την ευρύτερη περιοχή (βλ. Εικόνες 1 και 2). Πρόκειται για μια κοιλάδα που ευνοείται από τη ροή του Ασωπού ποταμού, ο οποίος καταλήγει στον Κορινθιακό κόλπο. Κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας καταγράφεται η παρουσία οικισμού με το όνομα Άγιος Γεώργιος στη θέση της σημερινής Νεμέας. Η περιοχή καταγράφεται ως Foicha ή/και Foica σε χάρτες της Πελοποννήσου του 16ου και 17ου αιώνα. Η περιγραφή της περιοχής αυτής από τον Άγγλο περιηγητή Edward Dodwell στις αρχές του 19ου αιώνα είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, καθώς αποτυπώνει εύγλωττα τα χαρακτηριστικά της περιοχής:

“Στις 5 Δεκεμβρίου πήραμε το δρόμο για το Άργος, αλλά παρεκκλίναμε προς τον βορρά στο δρόμο για τα Τρίκαλα, με σκοπό να εξετάσουμε ορισμένα αρχαία απομεινάρια που, σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, βρίσκονταν σε αυτήν την κατεύθυνση. Διασχίσαμε το μεγάλο και πολυπληθές χωριό του Αγίου Γεωργίου, που κατοικούνταν από Έλληνες, και συνωστίζονταν αρκετά γουρούνια, ξεκάθαρο σημάδι ότι στην περιοχή δεν ζούσαν Τούρκοι. Από εκεί κατηφορίσαμε στην έξοχα καλλιεργούμενη πεδιάδα της Φλιούς, η οποία έχει 8 μίλια μήκος και η οποία κοσμείται από εκτεταμένους αμπελώνες, καλλιέργειες σουλτανίνας και καλαμπόκια, και η οποία αποτελεί το βασικό τμήμα της αρχαίας Φλιασίας, στην οποία ο Όμηρος δίνει το επίθετο ερατεινή. Η Φλιασία, σύμφωνα με τον Στέφανο, έλαβε το όνομά της ‘παρά το φλειν’, από την αφθονία των φρούτων της (…).

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο Φλιάς, γιας του Βάκχου, ήταν ο τρίτος που έδωσε το όνομά του σε αυτή την περιοχή, και θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πληθωρική γονιμότητα των αμπελώνων της ήταν πάντοτε, όπως και σήμερα, το θέμα πανηγυρικών, καθώς επίσης ότι παράγει το καλύτερο κρασί σε ολόκληρη τη χερσόνησο (...) Σήμερα ονομάζεται Σταφλίκα. Ο Ασωπός ποταμός διατρέχει την περιοχή, την οποία γονιμοποιεί με τα μαιανδρικά ρυάκια του”.

Το 1886 ο Μηλιαράκης περιγράφει τα γεωμορφολογικά και ανθρωπογεωγραφικά χαρακτηριστικά του δήμου Νεμέας με πληθυσμό 3.507 ατόμων (βλ. Σχήμα 1). Σύμφωνα με την περιγραφή του, ο δήμος περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της κοιλάδας του Ασωπού ποταμού αλλά και του μικρού λεκανοπεδίου της Αρχαίας Νεμέας, ενώ περιβάλλεται από όρη. Η κοιλάδα του Ασωπού δεν είχε δένδρα, παρά μόνο καλλιεργούνταν σιτάρι και αμπέλια. Τα αμπέλια για οινοποίηση ήταν η κύρια καλλιέργεια της περιοχής ενώ πρωτοπόρες ήταν τρεις περιοχές, ο Άγιος Γεώργιος, το Ηράκλειο και το Κούτσι. Το κρασί που παρήγε η περιοχή ονομαζόταν “Αγιωργίτικο” και η ποιότητά του θεωρούνταν εκλεκτή, ενώ είχε την ιδιότητα να μην αλλοιώνεται κατά τη μεταφορά από περιοχή σε περιοχή και να δίνει χρώμα στα άλλα κρασιά με τα οποία αναμιγνυόταν.

Η αμπελουργική ζώνη παραγωγής οίνων Ο.Π.Α.Π. Νεμέα οριοθετήθηκε για πρώτη φορά το 1971, με το Β.Δ. 539. Το “αγιωργίτικο” καλλιεργείται ως Ο.Π.Α.Π. Νεμέα εντός μιας ζώνης 21.230 στρεμμάτων που βρίσκεται σε υψόμετρο το οποίο κυμαίνεται από 250-800 μέτρα και περιλαμβάνει συνολικά δεκαέξι κοινότητες, στους νομούς Κορινθίας και Αργολίδας: Αρχαία Νεμέα, Αρχαίες Κλεωνές, Αηδόνια, Γαλατάς, Δάφνι, Καστράκι, Κούτσι, Λεόντειο, Πετρί, Ασπρόκαμπος, Κεφαλάρι, Ψάρι, Γυμνό, Μαλανδρένι, Μποζικά και Τιτάνη.

Η αναγνώριση υπο-ζωνών (crus) στο εσωτερικό της αμπελοοινικής ζώνης της Νεμέας αποτελεί σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των οινοποιητικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Οι υπο-ζώνες είναι κυρίως τρεις και ορίζονται με βάση το υψόμετρο. Η πρώτη ζώνη, που αφορά τις περιοχές με υψόμετρο ως τα 450 μέτρα, είναι η θερμότερη και διαθέτει τα πλουσιότερα εδάφη, αποτελούμενα κυρίως από  κόκκινο άργιλο (βλ. Εικόνα 3). Η μεσαία ζώνη, που θεωρείται και η πλέον κατάλληλη για τα σύγχρονα κρασιά, αφορά περιοχές (πλαγιές) των οποίων το υψόμετρο κυμαίνεται ανάμεσα στα 450 και 650 μέτρα (βλ. Εικόνα 4). Πρόκειται για ψυχρότερες περιοχές που σε συνδυασμό με τη χαμηλή διαθεσιμότητα νερού παράγουν μικρότερες ποσότητες σταφυλιών. Η τρίτη ζώνη αφορά τις περιοχές με υψόμετρο από 650 ως 900 μέτρα και μια ορεινή πεδινή περιοχή (τον Ασπρόκαμπο) που αποτελεί το ψυχρότερο τμήμα της ζώνης.

Στην αμπελοοινική ζώνη της Νεμέας δραστηριοποιούνται περισσότερα από 30 οινοποιεία (βλ. Σχήμα 2). Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά το μέγεθος και την πολυπλοκότητα της ονομασίας προέλευσης, οι οινοποιοί της Νεμέας έχουν κάνει αρκετές προσπάθειες για να προωθήσουν την περιοχή από κοινού. Η διοργάνωση της "Πρόγευσης Νεμέας", κατά την οποία παρουσιάζονται και δοκιμάζονται όλα τα κρασιά του Ο.Π.Α.Π. Νεμέα, είναι παράδειγμα αυτής της στρατηγικής. Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργεί και η Ένωση Οινοποιών και Αμπελουργών Νεμέας (ΕΝ.Ο.Α.Ν.), μια διεπαγγελματική οργάνωση η οποία έχει λάβει σημαντικές πρωτοβουλίες για την προώθηση των ποιοτικών οίνων. Η ΕΝ.Ο.Α.Ν. αποτελεί το πιο δυναμικό τμήμα των οινοπαραγωγών στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, η οποία ανέρχεται σταδιακά στον τομέα του ποιοτικού κρασιού, καταλαμβάνοντας σήμερα τη δεύτερη θέση σε εθνικό επίπεδο μετά τα νησιά του Αιγαίου (βλ. Πίνακα 1).

Η πορεία της ζώνης της Νεμέας εξαρτάται πλέον από το τοπίο, καθώς το υψόμετρο διατηρεί τη σημασία του για την ποιότητα του παραγόμενου οίνου, ενώ παράλληλα ο χώρος στο οποίο εγχαράσσεται η αμπελοοινική παραγωγική δραστηριότητα αποτελεί, όλο και περισσότερο, πόλο έλξης επισκεπτών. Ο οινοτουρισμός που αναπτύσσεται στην περιοχή λόγω της προώθησης των “δρόμων του κρασιού”, μέσω της διεπαγγελματικής οργάνωσης της ΕΝ.Ο.Α.Ν. και των πρωτοβουλιών των εξωστρεφών οινοποιητικών επιχειρήσεων, αυξάνει την προστιθέμενη αξία του παραγόμενων οίνων. Το αμπελοοινικό τοπίο της Νεμέας αποτελεί πλέον σημαντικό συστατικό της εμπορευματικής αξίας των οίνων που παράγονται τοπικά. Οι επιμέρους αρχαιολογικές, αγροτικές και επιχειρηματικές τοποθεσίες οργανωμένες σε ένα ενιαίο δίκτυο συνθέτουν ένα μοναδικό οινικό πολιτισμικό τοπίο που συμπυκνώνεται στο (πολυγλωσσικό) όνομα Νεμέα.

Α.Γ.Π.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου (2006) Πελοπόννησος. Χαρτογραφία και ιστορία 16ος – 18ος αιώνας, Αθήνα: ΜΙΕΤ.

Dodwell, E. (1819) A Classical and Topographical Tour through Greece during the years 1801, 1805, and 1806, London: Rodwell and Martin.

ICAP (2004) Οινοποιία, Κλαδική μελέτη, Αθήνα.

Johnson, H., Robinson, J. (2005) The World Atlas of Wine, 5th ed., London: Octopus Publishing Group [1971].

Κωστούρος, Γ.Π. (2008) Νεμέων άθλων διήγησις, τόμ. 2, Νεμέα: Γ.Π. Κωστούρος.

Λαζαράκης, Κ. (2006) Τα ελληνικά κρασιά, Αθήνα: Εκδόσεις Ψύχαλου.

Μηλιαράκης, Α. (1886) Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία του νομού Αργολίδος και Κορινθίας, Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Παυσανίας (χ.χ.) Κορινθιακά, μτφ. – επιμ. – σχ. Γ. Κορδάτος, Αθήνα: Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος.