WEB_AERIAL_SKALA

Φωτογραφία Γ.Γ., 2007.

Η Σκάλα Λουτρών Λέσβου

Από την είσοδο του Κόλπου της Γέρας, το μάτι αγναντεύει τον Κάμπο των Λουτρών και εστιάζει στη Σκάλα, το φυσικό επίνειο του χωριού Λουτρά, το οποίο φωλιάζει ψηλότερα, στις παρυφές του όρους Στρόβολος (επάνω δεξιά) και του όρους Προφήτης Ηλίας (επάνω αριστερά), μέσα στους ελαιώνες. Στο προσκήνιο, το ύψωμα του “Πύργου του Γρημάνη” και μπροστά του παρατημένο, ημι-βυθισμένο εμπορικό πλοίο, τμήμα του “νεκροταφείου πλοίων” που λειτουργεί στην περιοχή.

Η ιστορία της Σκάλας, από μετοίκηση των κατοίκων της οποίας προήλθαν – κατά μια εκδοχή – και  τα Λουτρά, συνδέεται αδιάρρηκτα με την πολυεπίπεδη ανθρωπογεωγραφία της (βλ. Εικόνες 1 και 2). Σημάδια ανθρώπινης δραστηριότητας από τους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους εντοπίζονται σε πολλά σημεία, σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Σημαντικός αρχαίος οικισμός υπήρχε άλλωστε στη θέση Παλαιόλουτρος, στο στόμιο του κόλπου. Τα σημάδια της τουρκικής κατοχής έχουν πια εκλείψει, εκτός από τα “Τούρκικα” (γειτονιά στο χωριό Λουτρά). Με την απελευθέρωση του νησιού το 1913,  και τις ανταλλαγές  πληθυσμών, το χωριό άδειασε από τους Τούρκους, ενώ στη Σκάλα εγκαταστάθηκαν μόνιμα, από το 1923, Έλληνες της Μικράς Ασίας από τις Φώκαιες και τον Τσεσμέ.

Το πολιτισμικό τοπίο της περιοχής της Σκάλας Λουτρών διαμορφώθηκε από τη συνάντηση και τον συγκερασμό εποχών, λαών και τρόπων ζωής που μέχρι σήμερα διαπλέκονται, άλλοτε αρμονικά και άλλοτε όχι (βλ. Εικόνα 3). Από παλιά, οι κάτοικοι διαφύλαξαν και ανακύκλωσαν κομμάτια αρχαίων μαρμάρων στα ξωκλήσια, στα τέμπλα, στις κρήνες. Στην ιστορική εκκλησία του Άη Γιώργη λειτούργησε στα χρόνια της τουρκοκρατίας “κρυφό σχολειό”. Η τοπική λουτραγώτικη διάλεκτος καταγράφει τη μακρά και πολύχρωμη ιστορία της περιοχής, όπου ο λόγος χαρακτηρίζεται από τις γνήσιες λεσβιακές καταλήξεις και την ιδιαίτερη λεσβιακή προφορά με την οποία εκφέρεται, την “ουρανική”, που κάνει τη γλώσσα να κολλά στο πίσω μέρος της, στον ουρανίσκο. Σήμερα, την πολιτισμική κληρονομιά της περιοχής διαφυλάσσουν και αξιοποιούν τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι, με τη διοργάνωση ποικίλων εκδηλώσεων και με την ίδρυση το 2006 του “Μουσείου Προσφυγικής Μνήμης 1922”.

Από τους 1.450 μόνιμους κατοίκους του Δημοτικού Διαμερίσματος Λουτρών (2001) (βλ. Σχήμα 1), οι 251 κατοικούν στη Σκάλα Λουτρών και, παρ' όλο που οι γεωργικές δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες, ο κοινωνικο-οικονομικός ιστός της περιοχής υποστηρίζεται από ποικίλες άλλες δραστηριότητες (αλιεία, οικοδομικές εργασίες, επιχειρήσεις εστίασης και αναψυχής, κ.λπ.). Στην ευρύτερη περιοχή των Λουτρών υπήρχε πάντα βιομηχανία μικρής κλίμακας, προσαρμοσμένη στα μέτρα του τόπου και του τοπίου, και άμεσα συνδεδεμένη με το κύριο προϊόν του, την ελιά: σήμερα απομένουν εδώ τρία ελαιοτριβεία, βιοτεχνία εμφιάλωσης ελαιολάδου, βιοτεχνίες παραγωγής βρώσιμων ελαιών, ενώ παλιότερα υπήρχε και πυρηνελαιουργείο, που τώρα είναι ημι-ερειπωμένο. Σήμερα λειτουργεί ιχθυοτροφείο και ταρσανάς, που εξυπηρετεί μικρού εκτοπίσματος πλοία. Εδώ υπάρχει ένα από τα λιγοστά επισκευαστήρια παραδοσιακών ξύλινων σκαφών στο Βόρειο Αιγαίο.

Ο Κόλπος της Γέρας έχει αξιολογηθεί ως “Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος” και έχει περιληφθεί στον κατάλογο Corinne biotopes, στη βάση της υψηλής οπτικής αξίας του τοπίου του και του μεγάλου αριθμού απειλούμενων/ προστατευόμενων ειδών του (Σύμβαση της Βέρνης/Συμβούλιο της Ευρώπης και Κοινοτική Οδηγία 409/79/EEC). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα εύθραυστο οικολογικά περιβάλλον. Το στενό και αβαθές στόμιο του Κόλπου (“καβουρολίμνη”) έχει προταθεί από το Mediterranean Action Plan/Σύμβαση της Βαρκελώνης ως χώρος δημιουργίας θαλάσσιου πάρκου, με σκοπό την προστασία της πλούσιας και απειλούμενης θαλάσσιας ζωής. Περιστασιακό πέρασμα και της χελώνας Καρέττα-Καρέττα, ο Κόλπος της Γέρας έχει εξυμνηθεί για την τεράστια αισθητική του αξία από τον Οδυσσέα Ελύτη, ενώ η καθημερινή ζωή στις αρχές του 20ού αιώνα έχει απαθανατιστεί από τον λαϊκό της ζωγράφο, τον Θεόφιλο (βλ. Εικόνες 4, 5 και 6). Έχει ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 και αξιολογηθεί ως περιβάλλον υψηλής οικολογικής αξίας από το Ε.Κ.Θ.Ε. και από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ενώ όλη η παράκτια ζώνη του Κόλπου έχει προταθεί ως “Ζώνη Οικοανάπτυξης” (άρθρο 18 του Ν. 1650/86).

Σήμερα στη Σκάλα Λουτρών, όπως και στην ευρύτερη περιοχή, ο τομέας δραστηριοτήτων με το πιο αισιόδοξο μέλλον φαίνεται να εντοπίζεται πλέον όλο και περισσότερο στην αναψυχή και στον τουρισμό (βλ. Εικόνες 7 και 8). Στη Σκάλα, το παλιό ελαιοτριβείο, που σταμάτησε να λειτουργεί από τη δεκαετία του 1950, έχει μετατραπεί σε ξενοδοχείο. Λόγω των φυσικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών του, ο κόλπος, και πιο συγκεκριμένα η περιοχή της Σκάλας Λουτρών, ενδείκνυται ιδιαίτερα για εναλλακτικές μορφές τουρισμού που εστιάζουν στο τοπίο και το περιβάλλον, όπως π.χ. οικοτουρισμό και αγροτουρισμό. Αντ’ αυτών όμως, το τοπίο του Κόλπου, τα τελευταία χρόνια, έχει υποστεί ανεπανόρθωτες οικολογικές και περιβαλλοντικές καταστροφές. Η τεράστια αξία του τοπίου, συνεπώς, συναρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τη διευθέτηση τέτοιων απειλών, όπως απομάκρυνση του “νεκροταφείου πλοίων” από τη Σκάλα Λουτρών, καθαρισμό των τοξικών αποβλήτων, αντιμετώπιση της ρύπανσης από την πολυετή λειτουργία εγκαταστάσεων αποθήκευσης υγρών καυσίμων και την παράνομη ταφή αποβλήτων, μέσα στην οικιστική ζώνη της Σκάλας Λουτρών.

Θ.Τ.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Αξιώτης, Μ. (1992) Περπατώντας τη Λέσβο. Τοπογραφία, ιστορία, αρχαιολογία, τόμ. Β’, Μυτιλήνη.

Κουμαρέλας, Β. (1987-88) Άρθρα στα Λουτραγώτικα, Δεκέμβριος 1987, Μάρτιος 1988, Ιούνιος 1988.

Σαμαρτζή, Μ. (1998) Τραγουδώντας και κουβεντιάζοντας στα Λουτρά, Αθήνα: Αστερίας.

Τα Νέα μας (1996-2009) περιοδική έκδοση του Συλλόγου Μικρασιατών Σκάλας Λουτρών Λέσβου “Το Δελφίνι”, Σκάλα Λουτρών.

Τάξης, Οικ. Σ. (1908) Συνοπτική ιστορία και τοπογραφία της Λέσβου, Κάιρο: Τυπογραφείο Ι. Πολίτου.

pdf-icon Το τοπίο στη λογοτεχνία