Το εύθραυστο περιβάλλον των ακτών της Λήμνου

Στην αεροφωτογραφία φαίνεται ο κόλπος του Κοντιά, ο κόλπος του Μούδρου και στο βάθος η χερσόνησος του Φακού. Η φωτογραφική λήψη έγινε στην περιοχή μεταξύ των δημοτικών διαμερισμάτων του Κοντιά και των Τσιμανδρίων. Η χερσόνησος του Φακού είναι ίσως ένα από τα ελάχιστα σημεία της Λήμνου όπου υπάρχουν ακόμα απρόσιτες παραλίες. Η πρόσβαση στη χερσόνησο δεν είναι εύκολη, αφού υπάρχουν αλλού καλοστρωμένοι και αλλού δύσβατοι χωματόδρομοι. Ο Φακός μπορεί μεν να θεωρείται κατεξοχήν βοσκότοπος (βλ. Εικόνα 1), αφού η χερσόνησος είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένη από χαμηλή βλάστηση, αλλά προσφέρει πρόσβαση σε όμορφα μέρη και σε πολλούς από τους μυχούς του κόλπου του Μούδρου. Ο επισκέπτης κινείται ανάμεσα σε δύο θάλασσες, στα ανατολικά τον κόλπο του Μούδρου και στα δυτικά τον κόλπο του Κοντιά, ενώ τα διαφορετικά τοπία της νότιας Λήμνου γίνονται ακόμα πιο χαρακτηριστικά σε αυτή την ερημική τοποθεσία.

Η Λήμνος βρίσκεται στη βορειοανατολική άκρη του Αιγαίου με πληθυσμό περίπου 18.000 κατοίκους (βλ. Σχήμα 1 και Εικόνες 2 & 3). Είναι ένα ηφαιστειογενές νησί, με καθαρές θάλασσες, χαμηλούς λόφους, παραδοσιακούς οικισμούς, σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους και περιζήτητα προϊόντα, που προσφέρεται για ευχάριστες διακοπές. Η Λήμνος διαιρείται διοικητικά σε τέσσερις δήμους (Μύρινας, Μούδρου, Ατσικής και Νέας Κούταλης).

Ο δήμος Νέας Κούταλης, με έδρα τον Κοντιά, δημιουργήθηκε το 1997 από τη συνένωση οχτώ Κοινοτήτων – Αγκαρυώνων, Καλλιθέας, Κοντιά, Νέας Κούταλης, Λιβαδοχωρίου, Πεδινού, Πορτιανού και Τσιμανδρίων – και καταλαμβάνει το νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού. Η περιοχή αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό πεδινή και οι κύριες δραστηριότητες των κατοίκων περιλαμβάνουν καλλιέργεια σιτηρών και αμπελιών, κτηνοτροφία, αλιεία και σπογγαλιεία, καθώς επίσης και μελισσουργία, που είναι ανεπτυγμένη λόγω της ύπαρξης εκτάσεων με θυμάρι.

Το παραδοσιακό χωριό του Κοντιά (βλ. Εικόνα 4) οφείλει την ομορφιά του στους εύπορους κατοίκους του που ήταν κυρίως ναυτικοί και έχτισαν στο χωριό τους πέτρινα αρχοντόσπιτα, χαρακτηριστικά παραδείγματα τοπικής αρχιτεκτονικής. Τα Τσιμάνδρια είναι το χωριό των κεχαγιάδων, των παραδοσιακών κτηνοτρόφων της Λήμνου, και κάθε καλοκαίρι αρκετοί επισκέπτες απολαμβάνουν εκεί τα τοπικά προϊόντα.

Ο κόλπος του Κοντιά εισχωρεί μέσα στη στεριά και δίπλα υπάρχουν κατάφυτες πεδινές εκτάσεις, με ήπιο ανάγλυφο, ενώ την άνοιξη παπαρούνες κοσμούν τα λιβάδια της περιοχής. Στον κόλπο του Μούδρου (βλ. Εικόνα 5), ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της χώρας, μικρές χερσόνησοι δημιουργούν αμμουδερές παραλίες που αποτελούν κατάληξη κατηφορικών κοιλάδων. Στις τριγύρω εκτάσεις κυριαρχούν πετρώδεις σχηματισμοί με αναβαθμίδες, πετρόχτιστες μάντρες και ξωκλήσια. Τα χωριά του δήμου Νέας Κούταλης  είναι χτισμένα ανάμεσα σε δεντροφυτεμένους λόφους με πεύκα και κυπαρίσσια ή περιτριγυρισμένα από σταροχώραφα και έρημους ανεμόμυλους. Εντούτοις, οι γραφικές αυτές κοινότητες είναι ακόμα  “ζωντανές” με πολυάριθμους νέους ανθρώπους - βοσκούς, γεωργούς και αμπελοκαλλιεργητές.

Η στήριξη της αγροτικής και τουριστικής ανάπτυξης μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μέσω καινοτόμων πρωτοβουλιών προστασίας του περιβάλλοντος και της υπαίθρου, προγραμμάτων για την καλύτερη διαχείριση της γης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, καθώς και με διαφοροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας. Συνεπώς, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα τοπικά χαρακτηριστικά του αγροτικού τοπίου (βλ. Εικόνα 6) και στις δυνατότητες ανάπτυξης που αυτά προσφέρουν, στον προσδιορισμό ενός οράματος για τον τόπο, και στην ανάπτυξη συλλογικότητας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στο χώρο της αγροτικής παραγωγής (βλ. Εικόνες 7 και 8). Θα πρέπει, επίσης, να αναδειχθούν σημαντικά και υπαρκτά προβλήματα, όπως η σημασία της τοπικής ανάπτυξης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, οι ανεκμετάλλευτες δυνατότητες του νησιού και η έλλειψη ιεράρχησης των πραγματικών προβλημάτων του.

Το συγκεκριμένο τοπίο είναι χαρακτηριστικό γιατί συνδυάζει τον παραγωγικό αγροτικό χώρο του νησιού με τις εκτεταμένες παραλίες, οι οποίες αποτελούν στοιχείο τουριστικής “ζήτησης”. Μέσα από μια σοβαρή χωροταξική μελέτη – και με την αποτελεσματική υλοποίησή της – θα ήταν δυνατόν να διαφυλαχθούν οι γεωργικές χρήσεις γης, καθώς και τα πολύτιμα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, και παράλληλα να καθοριστούν περιοχές κατάλληλες για οργανωμένη τουριστική ανάπτυξη. Αυτό δυστυχώς δεν έχει γίνει, με αποτέλεσμα να αρχίζει η μετατροπή αγροτικής γης σε οικόπεδα και η διάσπαρτη οικοδόμηση μεγάλων παραθεριστικών κατοικιών σε πολλές από τις ακτές του νησιού. Η απαρχή της υποβάθμισης του τοπίου είναι ορατή και αποτελεί ένδειξη της ανάγκης λήψης επειγόντων μέτρων ρύθμισης και προγραμματισμού.

Θ.Π. και Σ.Δ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Ελληνικό Πανόραμα (1999) "Λήμνος – Περιπλάνηση στις Ομορφιές της (Μέρος Α’)", τ. 12.

Ελληνικό Πανόραμα (1999) "Λήμνος – Περιπλάνηση στις Ομορφιές της (Μέρος Β’)", τ. 13.

Καζόλης, Χ. (1998) Λήμνος – Εικόνες και φύση, Μύρινα: Καζόλης.

Κακριδή, Ι. (1986) Ελληνική Μυθολογία, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.

Κατσαδωράκης Γ., Παραγκαμιάν, Κ. (2007) Απογραφή των υγροτόπων των νησιών του Αιγαίου – Ταυτότητα, οικολογική κατάσταση και απειλές, Αθήνα: WWF Ελλάς.

Λάμπρου, Ν. (1998) Λήμνος – Εξερευνητής, Μύρινα: Λάμπρου.

Ματζάρη, Ο. (1997) Λήμνος, Μύρινα: Επαρχείο Λήμνου.