Όλυμπος, το μυθολογικό και το πεζοπορικό τοπίο

Ο Όλυμπος έχει δεκάδες κορυφές και οροπέδια που ξεπερνούν τα 2.500 μέτρα. Στην αεροφωτογραφία βλέπουμε την καμπύλη ορθοπλαγιά του Στεφανιού, που λόγιοι των αρχών του 20ού αιώνα είχαν ονομάσει "θρόνο Διός", και δεξιά διακρίνεται το Καταφύγιο. Αμέσως αριστερά του στέκει ο Μύτικας με την υψηλότερη κορυφή στα 2.918 μέτρα. Πίσω από τον Μύτικα είναι το Σκολιό με σκιασμένη την απόκρημνη βορεινή του όψη. Πίσω από τον Όλυμπο ξεδιπλώνεται το ημιορεινό ανάγλυφο των Αντιχασίων ενώ στο βάθος αχνοφαίνεται η μακριά ραχοκοκκαλιά της Πίνδου. Οι κορυφές Στεφάνι, Σκάλα και Σκολιό σχηματίζουν ένα εντυπωσιακό βράχινο πέταλο που δεσπόζει πάνω από την παγετωνική κοιλάδα των Μεγάλων Καζανιών.

Χαράδρες, νεφελώδη οροπέδια και επιβλητικές κορυφές έχουν πολλά ελληνικά βουνά. Ο Όλυμπος, όμως, παραμένει μοναδικός επειδή όλα αυτά τα στοιχεία, δομημένα με αρμονία σε ένα σύνολο ισχύος και κύρους, συνδέθηκαν με την αναζήτηση μιας χωρικής οντότητας για το ανώτερο. Έδρα του Δία και των σημαντικότερων θεοτήτων της αρχαίας Ελλάδας, ο Όλυμπος συγκροτεί ένα από τα πλέον γνωστά φαντασιακά τοπία της Ελλάδας, μυθολογικό τοπόσημο παγκόσμιας ακτινοβολίας (βλ. Εικόνα 1). Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς κατοχυρώθηκε ο Όλυμπος ως κατοικία του Δία - η αρχαία γραμματεία βρίθει από αναφορές σε προγενέστερους και άλλους Δίες, Δικταίους, Λυκαίους, Ιθωμάτες, Ύπατους. Δεν ξέρουμε επίσης αν τον Όλυμπο τον σκαρφίστηκε ο Όμηρος, ο Δίας πάντως, ως εξουσιαστής του ουρανού και κύριος των μετεωρολογικών φαινομένων, έπρεπε να έχει την έδρα του σε σημείο που να ελέγχει τα ατμοσφαιρικά φαινόμενα. Για τους αρχαίους που απέδιδαν στον όμβριο, κεραύνιο και νεφεληγερέτη Δία τη δημιουργία των ατμοσφαιρικών φαινομένων, η επιλογή και η σημασία του βουνού είναι εύλογη.

Ο Όλυμπος οριοθετείται στα βόρεια και ανατολικά από τις στρωμένες με τα δικά του υλικά αλλουβιακές πεδιάδες της Κατερίνης και του Λιτόχωρου (βλ. Σχήμα 1). Στα νότια και δυτικά, το βουνό χαμηλώνει σταδιακά μέσα από λοφώδεις κτηνοτροφικές περιοχές προς τον κάμπο της Ελασσόνας. Στα βορειοδυτικά, το διάσελο Παλιοδέρβενο συνδέει τους ορεινούς όγκους του Ολύμπου και του Τίταρου και τους δρόμους της Κατερίνης με εκείνους της Ελασσόνας. Τέλος, στα νότια, το κυματιστό οροπέδιο Καρυάς - Συκαμινιάς εξασφαλίζει την ορεογραφική συνέχεια με τον Κάτω Όλυμπο (βλ. Εικόνα 2).

Τον ορεινό όγκο του Ολύμπου αυλακώνουν βαθιές χαραδρώσεις. Γνωστότερη είναι αυτή του Μαυρόλογγου - Ενιππέα, που ξεκινάει στα ανατολικά των ψηλότερων κορυφών και καταλήγει στην πεδιάδα του Λιτόχωρου. Στο πάνω τμήμα της χαράδρας τα νερά κυλούν υπόγεια. Στη θέση Πριόνια (βλ. Εικόνα 3), στα 1.100 μέτρα υψόμετρο, το νερό αναβλύζει μέσα από τους βράχους και σχηματίζει μικρό καταρράκτη και λιμνούλα. Η χαράδρα συνεχίζει υγρή, με πλούσια βλάστηση και απόκρημνες βραχώδεις πλαγιές, μέχρι την έξοδό της, όπου ορθώνονται σαν φρουροί οι ορθοπλαγιές της Ζηλνιάς και της Γκόλνας. Στη βόρεια πλευρά του βουνού ανοίγονται δύο ακόμα μεγάλες αυλακιές, το Παπά Ρέμα και το Ξερολάκκι, ενώ στη δυτική πλευρά ξεχωρίζει η χαράδρα της Σταλαγματιάς.

Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, του μεγάλου υψομετρικού εύρους, της ποικιλίας στο ανάγλυφο και το υπόστρωμα, αλλά και του ιστορικού των χρήσεων, ο Όλυμπος διαφυλάσσει μια πλούσια σε είδη χλωρίδα (βλ. Εικόνα 4). Η βλάστηση εμφανίζει την τυπική κλιμάκωση των βουνών, με τους μεσογειακούς θαμνώνες να καλύπτουν τους πρόποδες, και τα δάση μαυρόπευκων, ελάτων, οξιάς και ρόμπολων την ορεινή ζώνη (βλ. Εικόνες 5 και 6). Πάνω από το δασοόριο οι πλαγιές καλύπτονται από κερματισμένους βράχους, ανάμεσα στους οποίους φυτρώνουν τούφες από αγροστώδη, ή από σάρες όπου λίγα μόνο φυτά με έρποντες βλαστούς καταφέρνουν να επιβιώσουν. Κι όμως, αυτοί οι ξηροί και φαινομενικά έρημοι τόποι μαζί με τις σχισμές των κάθετων βράχων φιλοξενούν τα πιο σπάνια και ενδιαφέροντα φυτά του Ολύμπου.

Στην πανίδα του Ολύμπου συγκαταλέγονται πολλά σπάνια για την Ελλάδα είδη, ανάμεσα στα οποία και το αγριόγιδο (βλ. Εικόνα 7) που διατηρεί εδώ τον μεγαλύτερο ελληνικό πληθυσμό του. Αξιόλογη είναι και η ορνιθοπανίδα, που περιλαμβάνει δεκάδες είδη του ορεινού δάσους και της αλπικής ζώνης και αρκετά είδη αρπακτικών πουλιών. Ο Όλυμπος ήταν η πρώτη περιοχή της χώρας στην οποία εφαρμόστηκε ειδικό καθεστώς προστασίας με την κήρυξή του ως Εθνικού Δρυμού το 1938, ενώ το 1981 κηρύχθηκε από την UNESCO ως "Απόθεμα της Βιόσφαιρας".

Κτηνοτρόφοι, υλοτόμοι, ληστές και ερημίτες χάραξαν στο παρελθόν φανερές και κρυφές διαδρομές στο δάσος, στα ορεινά λιβάδια και τις ομαλές κορυφές του βουνού. Το δρόμο για την ψηλότερη κορυφή, όμως, τον άνοιξε το πάθος για περιπέτεια, εξερεύνηση και κατάκτηση που κατείχε τους τρεις πρώτους θνητούς που πάτησαν τον Μύτικα: τους δύο Ελβετούς Boissonas και Baud-Bovy και τον Λιτοχωρινό κυνηγό και οδηγό του Ολύμπου, Χρήστο Κάκκαλο. Από τις 2 Αυγούστου του 1913 - που πραγματοποιήθηκε η ιστορική αυτή ανάβαση - μέχρι σήμερα, χιλιάδες άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη έχουν έρθει στον Όλυμπο με σκοπό να επιχειρήσουν την ανάβαση στην κορυφή του (βλ. Εικόνα 8).

Μονοπάτια για την κορυφή ξεκινούν από όλες τις πλευρές του βουνού, ωστόσο οι αναβάσεις που έχουν καθιερωθεί ως κλασικές έχουν ως αφετηρία το Λιτόχωρο. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία, αφού στην πλευρά αυτή ο Όλυμπος παρουσιάζει την πιο εντυπωσιακή όψη του, ενώ το Λιτόχωρο είναι εύκολα προσπελάσιμο οδικά και σιδηροδρομικά. Η συντομότερη ανάβαση στον Μύτικα έχει ως αφετηρία τη θέση Πριόνια, όπου φθάνει ασφαλτοστρωμένος δρόμος από το Λιτόχωρο. Από εδώ, καλό μονοπάτι οδηγεί σε δυόμιση με τρεις ώρες στο καταφύγιο Σπήλιος Αγαπητός στα 2.100 μέτρα και από εκεί υπάρχουν δύο εναλλακτικοί δρόμοι για την κορυφή, που απαιτούν 3 ακόμα ώρες πορείας (βλ. Σχήμα 1).

Με καθαρή ατμόσφαιρα η κορυφή του Ολύμπου αγναντεύει τη μισή Ελλάδα (βλ. Σχήμα 2): την πυραμίδα του Άθω στην ανατολή, τον Θερμαϊκό και τη Θεσσαλονίκη λίγο βορειότερα, τις βουνοκορφές της Πίνδου στα δυτικά, την Όθρυ και τα ρουμελιώτικα βουνά στο νότο. Μια θέα μεθυστική, σαν το νέκταρ ίσως και την αμβροσία που κανένας θνητός όμως δεν έχει γευτεί.

Π.M.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Kurz, Μ. (2003) Όλυμπος, μονογραφία, μτφ. Ουρ. Κατσαμάκα, Κατερίνη: Μάτι.

Ματσούκα, Π., Αδαμακόπουλος, Τ. (2007) Όλυμπος, χάρτης 1:25.000, Αθήνα: Ανάβαση.

Νέζης, Ν. (2003) Όλυμπος: γεωγραφία, φύση, πολιτισμός, περιήγηση, ορειβασία, αναρρίχηση, τοπωνύμια, βιβλιογραφία, Αθήνα: Ανάβαση.

Strid, A. (1980) Τα φυτά του Ολύμπου, Αθήνα: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας.