WEB_AERIAL_PASALIMANI

                                                                                                Φωτογραφία Κ.Β., 2000.

Το γεωτοπίο των Μετεώρων

Οι γιγαντιαίων διαστάσεων βραχώδεις σχηματισμοί, μονήρεις ή κατά συστάδες, προβάλλουν ως εντυπωσιακά ογκώδη μνημειακά συγκροτήματα στο περιθώριο της ορεινής ζώνης των Αντιχασίων, σε επαφή με τη θεσσαλική πεδιάδα. Η γυναικεία Ιερά Μονή Αγ. Στεφάνου φαίνεται στο κέντρο της εικόνας, χτισμένη σε έναν έντονα ρηγματωμένο βράχο της πλαγιάς του λόφου Κουκουλά. Προς τα δυτικά υψώνονται θεόρατοι βράχοι με τη μορφή τειχών ή πύργων που χωρίζονται από στενές και βαθιές κοιλάδες. Στο βάθος φαίνεται η καταπράσινη θεσσαλική πεδιάδα την οποία διαρρέει με μαιανδρισμούς ο Πηνειός ποταμός.

Τα Μετέωρα, Παγκόσμιo Μνημείo Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (UNESCO), είναι ένας γεώτοπος παγκόσμιας σημασίας για την έρευνα, την εκπαίδευση και την αναψυχή και ικανοποιεί όλα τα σχετικά κριτήρια επιλογής. Είναι ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, προστατευμένο από τη διεθνή και την ελληνική νομοθεσία. Βρίσκεται σε επαφή με την πόλη της Καλαμπάκας του νομού Τρικάλων και την Εθνική Οδό Ιωαννίνων - Λαρίσης. Ο επισκέπτης μένει εκστατικός καθώς αντικρίζει τους θεόρατους βράχους από την πεδιάδα αρχικά (βλ. Εικόνα 1) και στη συνέχεια καθώς διασχίζει τις βαθιές, σκιερές και κατάφυτες κοιλάδες ανεβαίνοντας προς τα Αντιχάσια. Μένει επίσης έκθαμβος από την ομορφιά του τοπίου που αντικρίζει από το ύψος των βράχων (βλ. Εικόνα 2), με τις κατακόρυφες πλαγιές της οροσειράς της Πίνδου απέναντι και τις καλλιεργούμενες πεδινές εκτάσεις της Θεσσαλίας, τις οποίες διασχίζει ο μαιανδρίζων και με πλατιά κοίτη Πηνειός.

Η μοναστική πολιτεία των Μετεώρων έχει παγκόσμια μοναδικότητα και αποτελεί κιβωτό του ορθόδοξου μοναχισμού από τον 11ο αιώνα μέχρι σήμερα. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ανάπτυξη ομαλών επιφανειών στις κορυφές των βράχων, που οφείλονται στα φαινόμενα αποσάθρωσης και διάβρωσης των κροκαλοπαγών. Υπολειμματικά υλικά άμμου και ιλύος σχηματίζουν εδαφικά καλύμματα, που επιτρέπουν την ανάπτυξη φυσικής βλάστησης και την καλλιέργεια στις περιορισμένες εκτάσεις των Μονών.

Τα υλικά από τα οποία αποτελούνται οι βράχοι των Μετεώρων είναι συμπαγείς σχηματισμοί κροκαλών (κροκαλοπαγή) και άμμου (ψαμμίτες), οργανωμένων σε επάλληλα στρώματα με κλίση από βορρά προς νότο, και από μακριά ξεχωρίζουν ως παράλληλες γραμμώσεις στις πλευρές των βράχων (βλ. Σχήμα 1). Οι κροκάλες διαφόρων μεγεθών και σχημάτων προδίδουν την επεξεργασία και τη μεταφορά τους από μεγάλα ποτάμια του παρελθόντος και εναλλάσσονται με χαλίκια και χονδρόκοκκη άμμο, όπως αυτή που βρίσκεται σήμερα σε κοίτες ποταμών. Τα υλικά αυτά έχουν συγκολληθεί με τη βοήθεια του ανθρακικού ασβεστίου και παρουσιάζονται συμπαγή και συνεκτικά.

Πρόκειται για το γεωλογικό σχηματισμό των Μετεώρων, έναν από τους πέντε ιζηματογενείς σχηματισμούς που απαρτίζουν την ενότητα της Μεσοελληνικής Αύλακας. Μιας θαλάσσιας αύλακας-τάφρου που δημιουργήθηκε εξαιτίας τεράστιων κατακόρυφων κινήσεων ΒΔ-ΝΑ διεύθυνσης που επικράτησαν μετά το τέλος των αλπικών πτυχώσεων, και παγιδεύτηκε μεταξύ της προαλπικής Πελαγονικής (δυτική Μακεδονία) και της αλπικής γεωτεκτονικής ζώνης της Πίνδου (Ήπειρος - Θεσσαλία) κατά το Ανώτερο Ηώκαινο, πριν από 40 εκατ. έτη και λειτούργησε σαν χώρος απόθεσης μολασσικού τύπου μεταλπικών ιζημάτων, με προμήθεια του υλικού ιζηματογένεσης από τις αναδυμένες οροσειρές Πίνδου και Πελαγονικής.

Οι πέντε διαδοχικοί ιζηματογενείς σχηματισμοί της Μεσοελληνικής Αύλακας συναπαρτίζουν το σχηματισμό της Ελληνικής Μολάσσας. Έχουν πάρει το όνομα τους από τις τοποθεσίες κύριας ανάπτυξής τους στην ευρύτερη περιοχή και είναι από κάτω προς τα πάνω (παλαιότεροι->νεότεροι) οι εξής: Κρανιάς, Επταχωρίου, Πενταλόφου-Μετεώρων, Τσοτυλίου, και Οντρίων.

Ο ενδιάμεσος σχηματισμός Πενταλόφου–Μετεώρων, κυρίως θαλάσσιων, δελταϊκών κροκαλοπαγών, ψαμμιτών και μαργών, πάχους περί τα 3.000 μ., αποτέθηκε στην αύλακα στο Κατώτερο Μειόκαινο, πριν από 18 -  25 εκατ. έτη. Ήρθε όμως στην επιφάνεια ως ογκώδης σχηματισμός των περιθωρίων της τεκτονικής τάφρου (λεκάνης) της Θεσσαλίας. Η δημιουργία της νέας αυτής τάφρου ήταν συνέπεια της επικράτησης εφελκυστικής τεκτονικής κατά το Ανώτερο Μειόκαινο-Πλειόκαινο (10 - 2 εκατ. έτη) και της δράσης συστήματος κανονικών ρηγμάτων ΒΑ-ΝΔ αυτή τη φορά διεύθυνσης, που βύθισαν μέρος της περιοχής, που εν τω μεταξύ είχε αναδυθεί. Στην τεκτονική αυτή δράση, με τη συνέργεια της αποσάθρωσης και διάβρωσης οφείλεται και η δημιουργία των απομονωμένων βράχων στη συνέχεια (βλ. Σχήμα 2). Η συνεχής βύθιση του πυθμένα της λεκάνης  (σημερινή πεδιάδα Θεσσαλίας), σε συνδυασμό με τη διάβρωση των παρακείμενων ορεινών αλυσίδων προκάλεσε τη μεταφορά μεγάλου όγκου υλικών και την απόθεσή τους στον χώρο δράσης του Πηνειού ποταμού. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα (βλ. Σχήμα 3).

Αυτό το αρχικά ανέγγιχτο φυσικό περιβάλλον επέλεξαν στα χρόνια του Βυζαντίου, τον 11ο αιώνα, μεμονωμένοι αναχωρητές, ερημίτες, ασκητές για να ζήσουν σε σκήτες, με υποτυπώδη προσκυνητάρια. Τον 14ο αιώνα όμως ανθίζει ο οργανωμένος μοναχισμός στα Μετέωρα, ο οποίος κατορθώνει να ιδρύσει την ομώνυμη μοναστική πολιτεία με 24 μονές, δεύτερη μετά την Αθωνική Πολιτεία (βλ. Εικόνα 3). Η ιδιομορφία των Μετεώρων είναι ότι οι Μονές κτίζονται στις κορυφές μεμονωμένων βράχων από μοναχούς που κατορθώνουν να αναρριχηθούν στις κατακόρυφες πλευρές τους. Η επικοινωνία τους γινόταν μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα με ανεμόσκαλα ή με βριζόνι, ένα δίχτυ δηλαδή, συνδεδεμένο με ένα σχοινί που τυλιγόταν ή ξετυλιγόταν σε μία ανέμη στην κορυφή των βράχων, μέσα στο οποίο έμπαιναν άνθρωποι ή φορτία.

Από τις 24 Μονές στην ακμή της μοναστικής πολιτείας, σήμερα λειτουργούν 7: της Μεταμορφώσεως ή Μεγάλο Μετέωρο, του Βαρλαάμ, του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά, της Αγίας Τριάδος, του Αγίου Στεφάνου (βλ. Εικόνα 4 και Σχήμα 4), του Ρουσάνου και της Υπαπαντής. Παρά τη φθίνουσα πορεία της, η μοναστική πολιτεία των Μετεώρων δέχεται χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο και αποτελεί κύριο μοχλό ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής.

Σημαντική συνεισφορά στην τοπική ανάπτυξη αποτελεί και η ανακάλυψη των Μετεώρων από τους αναρριχητές. Την αναρρίχηση με τη σύγχρονη μορφή της θα πρωτοφέρει το 1975 ο καταξιωμένος γερμανός αναρριχητής Dietrich Hasse. Έχοντας μαγευτεί δεκαεφτά χρόνια πριν βλέποντας τα εντυπωσιακά βράχια σε μια διαφήμιση καπνού, θα ανοίξει  με τη βοήθεια του Heinz Lothar Stutte τις πρώτες διαδρομές. Οι δύο τους, με μια διευρυνόμενη παρέα συμπατριωτών τους, θα αρχίσουν να επισκέπτονται το πεδίο δύο-τρεις φορές το χρόνο. Σταδιακά πραγματοποιούν αναρριχήσεις σε όλους σχεδόν τους βράχους, εκτός από αυτούς όπου υπάρχουν μοναστήρια σε λειτουργία. Οι εκατοντάδες πια διαδρομές θα καταστήσουν σύντομα τα Μετέωρα διεθνούς φήμης αναρριχητικό προορισμό (βλ. Εικόνες 5 και 6). Οι αναρριχητές αποτελούν σήμερα όχι μόνο σημαντική μερίδα των επισκεπτών (περίπου 10.000 το χρόνο υπολογίζονται οι διανυκτερεύσεις αναρριχητών και των οικογενειών τους), αλλά και αναπόσπαστο μέρος του εντυπωσιακού τοπίου των Μετεώρων.

Α.Ψ., Κ.Χ., Ν.Α.

 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Μπαλάφας, Κ. (2002) Μετέωρα, Αθήνα: Ποταμός.

Nicol, D.M. (1963) Meteora. The rock monasteries of Thessaly, London: Chapman&Hall.

Stutte, H.L., Hasse, D. (1985) Meteora. A landscape to be experienced, London: Sage.

Stutte, H.L., Hasse, D. (1986), Meteora climbing and hiking. International guide II, London: Sage.

Χούλια Σ. Α. (1999) Μετέωρα. Αρχιτεκτονική-ζωγραφική, Αθήνα: Αδάμ-Πέργαμος.

Ψιλοβίκος, A.A., Κανέτσης, E. (1989) “Εξάπλωση και παλαιογεωγραφική σημασία των επιφανειών επιπέδωσης στους ορεινούς όγκους της Πελαγονικής μάζας”, Δελτίον της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας, 23 (1).

Ψιλοβίκος, A.A., Ιωάννου, Α. Σ. (1993) “Ανανέωση των ποταμών στο χώρο που περιβάλλει το Βόρειο Αιγαίο Πέλαγος σε σχέση προς τις μεταπλειοκαινικές τεκτονικές και κλιματικές αλλαγές”, Δελτίον της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας, 28 (1).

Psilovikos, Α. Α. (1987/8) “Rivers, drainage and dynamic development of the Balkan region during the neotectonic stage”, Ann. Geol. Pays Hell., 33 (2), pp. 185-202.

pdf-icon Το τοπίο στη λογοτεχνία