Χωματερή Άνω Λιοσίων και ο νέος ΧΥΤΑ της Φυλής

Στη αεροφωτογραφία φαίνεται (από τα δυτικά), σε πρώτο επίπεδο δεξιά ο νέος ΧΥΤΑ της Φυλής και σε άμεση γειτνίαση, πράσινος, ο χώρος της παλιάς χωματερής μετά την αποκατάσταση. Μεταξύ των δύο, στην κορυφή, η εργοστασιακή μονάδα αξιοποίησης απορριμμάτων. Σε δεύτερο επίπεδο το Ποικίλον Όρος, η βορειοανατολική απόληξη του Όρους Αιγάλεω, με τη Ζοφριά στους πρόποδες. Αριστερά τα Άνω Λιόσια και το Μενίδι, πιο πίσω τα βόρεια προάστια και στο βάθος η Πεντέλη, ο Υμηττός και ο μεταξύ τους αυχένας. Αριστερά φαίνεται επίσης η Αττική Οδός και η σήραγγα στη θέση “Μαύρη Ώρα” και δεξιά η λεωφόρος ΝΑΤΟ και η Δυτική Περιφερειακή Αιγάλεω.

Με την εσωτερική μετανάστευση μεταπολεμικά, την οικονομική ανάπτυξη και τις μεταβολές στις καταναλωτικές συνήθειες όλων των στρωμάτων του πληθυσμού, αυξάνει συνεχώς και η παραγωγή απορριμμάτων στην Αθήνα. Το 1965, η τότε κοινότητα Άνω Λιοσίων, υπό την πίεση της κεντρικής διοίκησης και την ανάγκη εξεύρεσης εσόδων, εκμισθώνει το κοινοτικό κτήμα Kαλλιστήρι, εκτάσεως 405 στρεμμάτων, αρχικά στον Δήμο Αθηναίων και εν συνεχεία στον Ενιαίο Σύνδεσμο Δήμων και Kοινοτήτων Nομού Aττικής (Ε.Σ.Δ.Κ.Ν.Α.), προκειμένου να γίνεται σ' αυτό η εναπόθεση των απορριμμάτων της Aθήνας. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '60 μεταφέρονται στην περιοχή αρκετές οχλούσες δραστηριότητες της πρωτεύουσας: το 1964 ολοκληρώνεται η διαδικασία απαλλοτρίωσης του στρατοπέδου της ABYΠ, το 1970 εγκαθίσταται η Mονάδα της Aεροπορίας και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο O.Δ.Δ.Y., ενώ το 1985 ολοκληρώνεται η κατασκευή του αμαξοστασίου του Oργανισμού Aστικών Συγκοινωνιών. Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν επίσης πολλά λατομεία, μεταποιητικές επιχειρήσεις και αποθηκευτικοί χώροι.

Ο ΧΥΤΑ λειτούργησε για περίπου 30 χρόνια. Στο διάστημα αυτό ο μικρός οικισμός των Άνω Λιοσίων μεγαλώνει. Εκτός από τους παλιούς ντόπιους Αρβανίτες, τους εσωτερικούς μετανάστες των πιο χαμηλών εισοδημάτων που ήδη βρίσκονται εκεί, εγκαθίστανται Τσιγγάνοι και μετά το 1990 οικονομικοί μετανάστες και πρόσφυγες, οι οποίοι συγκροτούν μια πολύπλοκη τοπική κοινωνία, που με αρκετές εντάσεις συνυπάρχει και αναπτύσσεται. Οι απόβλητοι του Λεκανοπεδίου προσπαθούν να οργανώσουν τη ζωή τους στην πόλη. Ο Δήμος Άνω Λιοσίων, με τα έσοδα από τα αντισταθμιστικά οφέλη για τη χωματερή, οργανώνεται διοικητικά και πραγματοποιεί έργα υποδομής και αναβάθμισης του δημόσιου χώρου. Οι δυσμενείς επιπτώσεις από τη γειτνίαση με το σκουπιδότοπο δεν αναιρούνται, βέβαια, ούτε πραγματικά ούτε συμβολικά.

Στα πλαίσια του προγράμματος “Αττική S.O.S.” το 1996, με απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ προγραμματίστηκε – κατά τις οδηγίες της Ε.Ε. και ύστερα από σχετικές πιέσεις – η αποκατάσταση του τοπίου της περιοχής. Ήδη, άλλωστε, γίνονταν προσπάθειες για την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και πολλά μεγάλα έργα ήταν σε εξέλιξη (για τις απαιτούμενες επιχωματώσεις θα χρησιμοποιούνταν τα μπάζα από τις εκσκαφές για το Μετρό). Είχε προγραμματιστεί επίσης η δημιουργία πάρκου αναψυχής με εκτεταμένους χώρους πρασίνου, λούνα παρκ με παιχνίδια που θα ηλεκτροδοτούνταν από επιτόπια ηλεκτροπαραγωγή μέσω αξιοποίησης του βιοαερίου, υπαίθριο θέατρο και αναψυκτήρια. Ήδη από τα τέλη Iουνίου 1998 έχουν πραγματοποιηθεί τα έργα διαμόρφωσης και στεγανοποίησης της απορριμματικής μάζας, ορισμένα  έργα φύτευσης  και τα εργοστάσια μηχανικής ανακύκλωσης, παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και βιοαερίου, τα οποία διαχειρίζεται ο Ε.Σ.Δ.Κ.Ν.Α.

Το 2008 εγκαινιάζεται τελικά ο πρώτος Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων της Φυλής, συνολικής έκτασης 350 στρεμμάτων, που βρίσκεται δίπλα στον ήδη αποκαταστημένο χώρο. Έχει κατασκευαστεί σύμφωνα με  τις προδιαγραφές της Ε.Ε., όπως π.χ. στεγανοποίηση με ειδικές μεμβράνες, βιολογικό καθαρισμό επεξεργασίας στραγγισμάτων και σύστημα διαχείρισης βιοαερίου. Έτσι, δίπλα από τα φορτηγά που ξεφορτώνουν στο νέο ΧΥΤΑ τα σκουπίδια του Λεκανοπεδίου, τους εκατοντάδες γλάρους που αναζητούν τροφή (βλ. Εικόνες 1 και 2), τα σκυλιά και τους “κουμανταδόρους” (εργάτες που κατευθύνουν τους οδηγούς), βρίσκεται εργοστάσιο και μονάδες επεξεργασίας και ανακύκλωσης απορριμμάτων, παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, αποτέφρωσης επικίνδυνων νοσοκομειακών αποβλήτων. Το εργοστάσιο επεξεργάζεται το 1/3 των σκουπιδιών όλης της Αθήνας, δηλαδή περίπου 1.000 με 1.500 τόνους, και σε αυτό εργάζονται περίπου 230 άτομα. Από αυτά, σαράντα είναι χημικοί και μηχανικοί, πενήντα ηλεκτρολόγοι και μηχανολόγοι και τριάντα χειριστές υπολογιστών (βλ. Εικόνα 3).

Εν τω μεταξύ, η λειτουργία της Αττικής Οδού και του Προαστιακού έχει μεταβάλλει ριζικά τα δεδομένα της περιοχής (βλ. Εικόνα 4). Ο απομακρυσμένος Δήμος προς τον οποίον εξακολουθούν να ωθούνται ανεπιθύμητες λειτουργίες (και κάτοικοι;) της Αθήνας, γίνεται  εύκολα προσβάσιμος από τις κύριες εισόδους της χώρας, από τα βόρεια προάστια και από το κέντρο της πρωτεύουσας. Για την ώρα εμφανίζεται ένα αστικό τοπίο που το συνθέτουν όλες οι αντιφάσεις αλλά και οι δυνατότητες της σύγχρονης ελληνικής μητρόπολης. Oι τρεις μεγάλοι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν το λεκανοπέδιο, μοιάζουν να αναμένουν την προστασία τους, ώστε να διασφαλιστούν οι πνεύμονες της πρωτεύουσας, διαβόητης για το χαμηλό κατά κεφαλήν ποσοστό πρασίνου που διαθέτει. Το Ποικίλον Όρος, στην καρδιά των δυτικών συνοικιών, ενώ διαβρώνεται από τη δόμηση  αποτελεί συγχρόνως αντικείμενο διεκδικήσεων των τοπικών συλλόγων για μετατροπή σε χώρο πρασίνου.

Το άλλοτε φρικτό τοπίο της χωματερής εμφανίζεται μεταμορφωμένο, αλλά ημιτελές (βλ. Εικόνα 5). Δίπλα του αναπτύσσεται ένας νέος, εκσυγχρονισμένος ΧΥΤΑ, έργο μεγάλης σημασίας για τις περιβαλλοντικές συνθήκες της πρωτεύουσας, που όμως σηματοδοτεί αρνητικά την γύρω περιοχή. Τα μεγάλα οδικά έργα, διερχόμενα από αδόμητες περιοχές, διευρύνουν την αγορά αστικών ακινήτων, ευνοούν την αστική διάχυση και συγχρόνως αυξάνουν την εγγύτητα των βορείων προαστίων με τις δυτικές συνοικίες.

Ν.Γ. και M.ΜΑΥΡ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Bauman, Z. (2005) Σπαταλημένες ζωές. Οι απόβλητοι της νεοτερικότητας, μτφ. Μ. Καρασαρίνης, Αθήνα: Κατάρτι.

, Άνω Λιόσια, σ. 91 ("http://www.dimosanoliosion.gr/UserFiles/e05beebb-6876-41d2-bb1d-d11dc87795e8/julckdjg.pdf">http://www.dimosanoliosion.gr/UserFiles/e05beebb-6876-41d2-bb1d-d11dc87795e8/julckdjg.pdf, πρόσβαση 16/12/2008).

Καλβίνο, Ι. (1983) Οι αόρατες πόλεις, Αθήνα: Οδυσσέας.

Μανουσάκης, Γ. (2008) “Ανοίγει τις πύλες του ο ΧΥΤΑ Φυλής”, e-tipos.com, 4/7.

Nικολάου, Β.  (2008) “Οι επιστήμονες του ΧΥΤΑ”, e-tipos.com, 25/9.

ΥΠΕΧΩΔΕ - Αττική S.O.S., "Περιβαλλοντική αποκατάσταση χωματερών Σχιστού και Άνω Λιοσίων" (www.minenv.gr/4/44/4401/g440162.html, πρόσβαση 14/12/2008)