Βέρμιο, χειμερινός τουρισμός στο Σέλι

Πάνω από το δασοόριο του Βερμίου, τα λιβάδια σκεπάζονται από ψηλό χορτάρι, δημιουργώντας απέραντα θερινά βοσκοτόπια που νέμονταν από παλιά Βλάχοι κτηνοτρόφοι. Ένας από τους οικισμούς που ίδρυσαν Βλάχοι είναι και το εικονιζόμενο στην αεροφωτογραφία Κάτω Βέρμιο ή Σέλι. Το Σέλι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.400 μ., σε σκαλί του ανάγλυφου της ανατολικής πλευράς πάνω από τη Βέροια και τη Νάουσα, και απέχει 24 χιλιόμετρα από την πρώτη και 18 χιλιόμετρα από τη δεύτερη. Είναι ένα από τα πλέον γνωστά χιονοδρομικά κέντρα της Ελλάδας. Στη φωτογραφία διακρίνονται με δυσκολία στο κέντρο οι εγκαταστάσεις του Εθνικού Χιονοδρομικού Κέντρου Σελίου.

Ο οικισμός ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1828 και 1835 από Βλάχους της Αβδέλας και της Σαμαρίνας, που εγκατέλειψαν τα χωριά τους στην Πίνδο λόγω επιδρομών των Αλβανών στα χρόνια του Αλή Πασά. Αρχικά ο οικισμός αποτελούνταν από δύο μαχαλάδες: τη Μαρούσια και τη Νάπαρτι. Σήμερα, λόγω του χειμερινού τουρισμού, η ανοικοδόμηση στο Σέλι είναι πολύ εντατική (βλ. Εικόνα 1) και τίποτα στον χώρο δεν υπαινίσσεται την επαγγελματική ειδίκευση των πρώτων κατοίκων. Ωστόσο, το χωριό εξακολουθεί να κατοικείται αμιγώς από Βλάχους που είναι μόνιμα εγκατεστημένοι στα αστικά κέντρα και το χρησιμοποιούν ως τόπο καλοκαιρινών διακοπών. Για δυο περίπου βδομάδες γύρω από το Δεκαπενταύγουστο, τα πολυτελή σπίτια του χωριού ξεσφραγίζονται και οι κάτοικοι επιδεικνύουν τον πλούτο τους και επιβεβαιώνουν τη συνοχή τους με θρησκευτικές εκδηλώσεις και παραδοσιακά βλάχικα πανηγύρια (χορούς, εμποροπανήγυρεις κ.λπ.). Η εκδρομή που συνήθιζαν να κάνουν στο ξέφωτο του δάσους της Ντουκάτας (με τις τεράστιες οξιές και την πηγή), όπου παράλληλα με το ψήσιμο των αρνιών έστηναν μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς βλάχικους χορούς και τραγούδια, διανθίζεται σήμερα με αγώνες mountain bike και ποδοσφαίρου.

Το Βέρμιο εκτείνεται με διεύθυνση ΒΒΔ-ΝΝΑ, ανάμεσα στον ευρύ αυχένα της Έδεσσας, και αποτελεί τμήμα της πελαγονικής οροσειράς που ξεκινά από το μεθοριακό Καϊμακτσαλάν και φθάνει μέχρι το Πήλιο. Το γεωλογικό του υπόστρωμα είναι ιζηματογενές στο βόρειο τμήμα του, αποτελούμενο από σχιστόλιθο και ασβεστόλιθο, και κρυσταλλικό στο νότιο με τοπικές εμφανίσεις οφιολίθων στα ανατολικά. Λειτουργεί ως πύλη επικοινωνίας ανάμεσα στην κεντρική και δυτική Μακεδονία, απ' όπου περνούσε και η ρωμαϊκή Εγνατία Οδός, και τη βαθιά εντομή του Αλιάκμονα. Βόρεια από τον αυχένα της Έδεσσας υψώνεται το όρος Βόρας (Καϊμακτσαλάν) και νότια του Αλιάκμονα τα Πιέρια Όρη (Φλάμπουρο). Στα δυτικά, το Βέρμιο χαμηλώνει βαθμηδωτά προς τη λίμνη Βεγορίτιδα και το οροπέδιο της Εορδαίας, την πολύπαθη λεκάνη της Πτολεμαΐδας (βλ. Σχήμα 1). Οι σχετικά απότομες και πυκνά δασωμένες ανατολικές κλιτύες του βουνού φράσσουν προς τα δυτικά τη μεγάλη πεδιάδα της Θεσσαλονίκης που σχηματίζεται από τους ποταμούς Λουδία, Αξιό και Γαλλικό. Ο μεγάλος αυτός ορεινός όγκος της Μακεδονίας, που οι γεωγράφοι ονομάζουν σήμερα Βέρμιο, είχε τοπικά διάφορα ονόματα όπως Τσιανακτσί, Καρατάσι (Μαύρη Πέτρα), Τούρλια και Ξηρολίβαδο (ή Δόξα). Οι ψηλότερες κορυφές του είναι το Τσιανακτσί (σήμερα Τσανάκης) που φθάνει τα 2.058 μ., η Μαύρη Πέτρα με 2.024 μ., η Αρσούμπαση με 1.871 μ., που δεσπόζει στο Χιονοδρομικό Κέντρο του Σελίου, και το Ξηροβούνι (1.801 μ.) νοτιότερα (βλ. Σχήμα 1). Τα ανατολικά και βορινά τμήματα του βουνού, που δέχονται περισσότερες βροχοπτώσεις, είναι κατάφυτα από δάση κωνοφόρων (έλατα και δασόπευκα) και φυλλοβόλων (οξιές, βελανιδιές και καστανιές) με πελώρια δέντρα. Οι πλευρές αυτές έχουν, εξάλλου, πλούσιες και ονομαστές πηγές (όπως αυτές της Αραπίτσας, όπου και το ονομαστό στην περιοχή Άλσος Αγίου Νικολάου) (βλ. Εικόνα 2). Κάποιες από τις πηγές αυτές κινούσαν παλιότερα μαντάνια και υδροπρίονα, και άλλες υδρεύουν μέχρι σήμερα τους οικισμούς των υπωρειών. Η δυτική πλευρά του Βερμίου, απελπιστικά γυμνή, ομοιοκαταληκτεί με το απόκοσμο τοπίο των εγκαταστάσεων του λιγνιτικού Α.Η.Σ. της Πτολεμαΐδας.

Στο κέντρο περίπου του βουνού, δύο χιλιόμετρα δυτικά του ομώνυμου χωριού, βρίσκεται το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Σελίου (βλ. Εικόνα 3). Υπήρξε το πρώτο χιονοδρομικό κέντρο της χώρας. Εδώ είχαν γίνει το 1934  οι πρώτοι Πανελλήνιοι Αγώνες Χιονοδρομίας, ενώ το 1955 τοποθετήθηκε η πρώτη εναέρια καρέκλα-αναβατήρας. Σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο ελκυστικά χιονοδρομικά κέντρα, με εύκολη πρόσβαση, μεγάλο αριθμό αναβατήρων και πίστες για καταβάσεις και δρόμους αντοχής. Βορειότερα, σε δασωμένο αμφιθέατρο κάτω από τις ψηλότερες κορυφές Τσιανακτσί και Μαύρη Πέτρα, βρίσκεται το Χιονοδρομικό Κέντρο 3-5 Πηγάδια (βλ. Εικόνα 4). Το όνομά του ανακαλεί τις ισάριθμες πηγές στη βάση και την κορυφή του, αντίστοιχα. Εκτός από τα χιονοδρομικά κέντρα αναπτύσσεται κι ο οικοτουρισμός με πολλές μικρές μονάδες (βλ. Εικόνες 5 και 6).

Στις νότιες υπώρειες του Βερμίου διέρχεται η σύγχρονη Εγνατία Οδός, ο κλειστός αυτοκινητόδρομος που διασχίζει εγκάρσια τη βόρεια Ελλάδα, σε ένα από τα πλέον εντυπωσιακά τμήματά του - τη  σύνδεση της Βέροιας με την Κοζάνη - όπου τα τούνελ εναλλάσσονται με τις γέφυρες στις απόκρημνες πλαγιές πάνω από τον Αλιάκμονα. Η όδευση αυτή αντικατέστησε τον αργόσυρτο δρόμο της Καστανιάς που εξακολουθεί να δίνει πρόσβαση σ' ένα από τα γνωστότερα πανελληνίως προσκυνήματα, το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Στη γιορτή της συρρέουν κατά χιλιάδες τα μέλη μιας άλλης ομάδας, των Ποντίων, που μετά τον ξεριζωμό τους ήρθαν να εμπλουτίσουν το εθνοτικό και γλωσσικό μωσαϊκό της Μακεδονίας.

Π.Μ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

Στουγιαννάκης, Ε. Ι. (1993) Ιστορία της πόλεως Ναούσης, Θεσσαλονίκη: Σύλλογος Αποφοίτων Ναούσης "Αναστάσιος Μιχαήλ ο Λόγιος".