3. Από το Μαραθώνα στην Υλίκη

Στην αεροφωτογραφία φαίνεται η λίμνη Υλίκη, από ανατολικά προς δυτικά. Διακρίνονται με σαφήνεια το δαντελωτό περίγραμμα της όχθης και το φυσικό ανάγλυφο από γυμνούς ασβεστολιθικούς λόφους που περιβάλουν τη λίμνη. Σε πρώτο πλάνο μωσαϊκό καλλιεργειών και στον ορίζοντα οι χιονισμένες κορφές του Ελικώνα. Η Υλίκη εντάχθηκε στο υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας το 1956, όταν η λίμνη του Μαραθώνα δεν επαρκούσε για την κάλυψη των αναγκών του λεκανοπεδίου.

Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την κατασκευή και λειτουργία του φράγματος του Μαραθώνα και αποτελεί τη δεύτερη φάση των έργων υδροδότησης της Αθήνας (βλ. Σχήμα 1). Η λειτουργία του φράγματος του Μαραθώνα, ξεκίνησε μετά το 1929 οπότε το Αδριάνειο υδραγωγείο και η δεξαμενή έπαψαν να αποτελούν τις κύριες πηγές νερού για την πόλη. Το φράγμα κατασκευάστηκε στην κεντρική κοίτη του Οινόη (Χάραδρου) ποταμού αμέσως κατάντη της συμβολής του με το ρέμα του Βαρνάβα (βλ. Εικόνα 1). Παράλληλα κατασκευάστηκε η σήραγγα του Μπογιατίου που μετέφερε το νερό από τον ταμιευτήρα του Μαραθώνα μέχρι την περιοχή της Χελιδονούς. Η κατασκευή των έργων αυτών είχε ήδη ξεκινήσει από το 1925 χρονιά που το Ελληνικό Δημόσιο υπέγραψε σύμβαση με την Αμερικανική Εταιρεία ULEN Corporation και την Τράπεζα Αθηνών για την χρηματοδότηση και έναρξη της κατασκευής των έργων. Για την εποπτεία των έργων συστάθηκε η Ε.Ε.Υ. (Ελληνική Εταιρεία Υδάτων). Το έργο στο Μαραθώνα σηματοδοτεί μια νέα εποχή για την ύδρευση της Αθήνας. Η κατασκευή της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα ήταν αναγκαία λόγω των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών σε νερό, συνέπεια της αύξησης του πληθυσμού της Αθήνας μετά τη Μικρασιατική καταστροφή.

Το φράγμα είναι τοξωτό, κατασκευασμένο από σκυρόδεμα και έχει επενδυθεί από Πεντελικό μάρμαρο γεγονός που το κάνει μοναδικό σε όλο τον κόσμο. Η επιφάνεια της στάθμης υπερχείλισης είναι 2,45 τ.χλμ., η λεκάνη απορροής ανάντη του φράγματος 118 τ.χλμ., η μέση βροχόπτωση 680 χιλιοστόμετρα, μέση εισροή 21 εκατ. κ.μ./έτος, η μέση εκροή 19 εκατ. κ.μ. και η μέση χωρητικότητα 41 εκατ. κ.μ. (βλ. Εικόνα 2).

Για τη μεταφορά του νερού από την τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα στην Αθήνα κατασκευάστηκε η σήραγγα του Μπογιατίου, που έχει μήκος 13,4 χλμ. (βλ. Εικόνα 3). Το φράγμα και η σήραγγα, μαζί με το διυλιστήριο του Γαλατσίου ήταν η πρώτη μεγάλης κλίμακας προσπάθεια ύδρευσης της Αθήνας και του Πειραιά. Σήμερα ο ταμιευτήρας του Μαραθώνα δεν συμμετέχει ενεργά στην ύδρευση της Αττικής αλλά αποτελεί μια αποθήκη νερού για λόγους ασφαλείας λόγω της μικρής του απόστασης από την Αθήνα. Τροφοδοτείται από τον ταμιευτήρα του Μόρνου μέσω του υδραγωγείου της Υλίκης και του ενωτικού υδραγωγείου Μόρνου – Υλίκης.

Η συνεχιζόμενη αύξηση του πληθυσμού της Αθήνας έκανε επιτακτική την ανάγκη εύρεσης λύσεων μακρύτερα, από τη φυσική λίμνη Υλίκης που βρίσκεται στο νομό Βοιωτίας (βλ. Σχήμα 1). Το 1956 η Υλίκη εντάσσεται στο υδροδοτικό σύστημα για την κάλυψη των αναγκών του λεκανοπεδίου και το έργο αυτό αποτελεί την τρίτη φάση τεχνικών έργων για το νερό της Αθήνας. Η έκταση της λεκάνης απορροής της φθάνει τα 2.467 τ.χλμ. και η μέση βροχόπτωση ανέρχεται σε 648 χιλιοστά/έτος. Η επιφάνεια της στάθμης υπερχείλισης της λίμνης είναι 24,5 τ.χλμ. ενώ η μέγιστη χωρητικότητα με φυσική στάθμη είναι 553 εκατ. κ.μ και με τεχνητή στάθμη 600 εκατ. κ.μ. (βλ. Εικόνα 4). Η εκμετάλλευση των νερών της Υλίκης ξεκίνησε το 1959 και η παροχετευτική της απόδοση ανέρχεται σήμερα σε 750.000 κ.μ. την ημέρα. Η άντληση του νερού από τη λίμνη γίνεται με το μεγαλύτερο αντλιοστάσιο της Ευρώπης. Υπάρχουν δύο αντλιοστάσια: ένα κεντρικό χερσαίο με παροχετευτική ικανότητα 750.000 κ.μ./ημέρα και ένα πλωτό που μεταφέρει νερό από τα μεγαλύτερα βάθη της λίμνης στο κεντρικό με παροχετευτική ικανότητα 800.000 κ.μ./ημέρα. Το χαμηλό υψόμετρο της Υλίκης καθιστά τη μεταφορά νερού οικονομικά ασύμφορη λόγω των μεγάλων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτούνται για την άντληση του νερού. Όπως και ο ταμιευτήρας του Μαραθώνα έτσι και η Υλίκη, αποτελεί σήμερα αποθηκευτικό χώρο νερού έτοιμο να συνδράμει σε περιόδους μεγάλης λειψυδρίας. Αποτελεί το μόνο φυσικό ταμιευτήρα της ΕΥΔΑΠ.