7. Διαχείριση υδατικών πόρων, κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη

Οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες σε νερό του λεκανοπεδίου της Αθήνας οδήγησαν στη σταδιακή αναζήτηση πηγών υδροδότησης που βρίσκονταν σε όλο και μεγαλύτερη απόσταση από αυτό. Η διαχρονική αύξηση της ζήτησης σε νερό οφείλεται στην πληθυσμιακή αύξηση της πρωτεύουσας, στην αλματώδη ανάπτυξη της βιομηχανίας, στην υποτιθέμενη “βελτίωση της ποιότητας ζωής” η οποία είναι συνώνυμη με την αλόγιστη σπατάλη και κυρίως στις σημαντικές απώλειες από το απαρχαιωμένο δίκτυο ύδρευσης της ΕΥΔΑΠ. Το κύριο χαρακτηριστικό του υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας είναι η μεταφορά νερού από πολύ μακρινές περιοχές γεγονός που το διαφοροποιεί σημαντικά από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις οι οποίες συνήθως καλύπτουν τις ανάγκες τους με οικεία υδάτινα αποθέματα. Δημιουργεί δηλαδή ένα μεγάλο οικολογικό αποτύπωμα σε βάρος άλλων περιοχών. Τα δυο πρόσφατα έργα για την ύδρευση της Αθήνας, τα φράγματα στις κοίτες των ποταμών Μόρνου και Εύηνου, προκάλεσαν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στις περιοχές των λεκανών απορροής τους.

Η ποσοτική εκτίμηση των παραμέτρων του κύκλου του νερού για τη λεκάνη του Εύηνου έδειξε ότι η μείωση της επιφανειακής απορροής λόγω της μεταφοράς του νερού στην Αθήνα αγγίζει σχεδόν το 50%. Η μείωση αυτή επιφέρει σταδιακά αρνητικές επιπτώσεις στις παραποτάμιες περιοχές όπου οι χρήσεις γης σχετίζονται άμεσα με τον πρωτογενή τομέα και κυρίως στην περιοχή των εκβολών όπου πέραν των καλλιεργειών φιλοξενούνται οικοσυστήματα και υγροβιότοποι μεγάλης περιβαλλοντικής σημασίας.

Η δέσμευση των φερτών υλών των ποταμών στους ταμιευτήρες των φραγμάτων περιορίζει την τροφοδοσία της παράκτιας ζώνης με ίζημα, με αποτέλεσμα την αναστροφή της δράσης των φυσικών διεργασιών στις εκβολές και την σταδιακή υποχώρηση των δέλτα λόγω διάβρωσης από τη δράση των θαλάσσιων διεργασιών. Η ακτογραμμή του δέλτα του ποταμού Μόρνου, ενώ πριν την κατασκευή του φράγματος προήλαυνε, μετά το έργο άρχισε να υποχωρεί με σημαντικούς ρυθμούς που φθάνουν τα 11,4 μ./έτος για τη χρονική περίοδο 1986-1998 στο χώρο των εκβολών. Κάτι ανάλογο αναμένεται να παρατηρηθεί μακροπρόθεσμα και στο δέλτα του Εύηνου.

Λαμβάνοντας υπόψη τους διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς ζήτησης νερού στο δίκτυο κατανάλωσης της ΕΥΔΑΠ, που αγγίζουν το 6% - 7% ετησίως την τελευταία δεκαετία, γίνεται φανερό ότι επιβάλλεται μια ορθολογική και κυρίως βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων για την υδροδότηση της Αθήνας, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα λόγω λειψυδρίας, ανάλογα με αυτά των αρχών της δεκαετίας του 1990. Οι Αθηναίοι πέτυχαν μείωση της κατανάλωσης του νερού κατά 30% μόλις πριν από λίγα χρόνια όταν τα αποθέματα είχαν μειωθεί δραματικά. Μετά την ένταξη όμως του Εύηνου στο υδροδοτικό σύστημα και την παύση της καμπάνιας ενημέρωσης, η κατανάλωση όχι μόνο επέστρεψε στα προηγούμενα επίπεδα αλλά αυξήθηκε επιπλέον κατά 30%.

Είναι γεγονός ότι η πληθυσμιακή υπερσυγκέντρωση στην Αττική έχει αυξήσει τις ανάγκες σε νερό. Ωστόσο, πρέπει να γίνει σαφής διαχωρισμός μεταξύ των αναγκών επιβίωσης και των αναγκών πολυτελούς διαβίωσης, έτσι ώστε η “ποιότητα” της ζωής των κατοίκων των οικονομικά και περιβαλλοντικά προνομιούχων περιοχών της Αττικής να μην περιορίζει τη δυνατότητα ανάπτυξης των υποβαθμισμένων περιοχών και να μην επιβαρύνει το φυσικό περιβάλλον άλλων οικολογικά σημαντικών περιοχών. Η μεταφορά νερού από ακόμη πιο απομακρυσμένες περιοχές δεν αποτελεί λύση. Αντίθετα η ορθή διαχείριση της ζήτησης και ο περιορισμός των απωλειών θα συμβάλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση των μελλοντικών αναγκών σε νερό.

Ε.Κ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΕΥΔΑΠ (2005), Ετήσιο Ενημερωτικό Δελτίο, Αθήνα.

Hanemann, M. (2000) “Pricing as a tool for demand management”, Workshop “Water for the city: Strategic planning, demand management and network losses control”, Athens, National Technical University of Athens, University of the Aegean, Water Supply and Sewerage Company of Athens.

Karymbalis, E., Maroukian, H., Gaki-Papanastassiou, K. (2005), “Recent geomorphic evolution of the fan delta of the Mornos River, Greece: natural processes and human impacts”, Proceedings of the 6^th International Conference on Geomorphology, Zaragoza, 7-11 September 2005, vol.  253.

Karymbalis, E., Gaki-Papanastassiou, K., Maroukian, H. (2007) “Recent geomorphic evolution of the fan delta of the Mornos river, Greece. Natural processes and human impacts” Bulletin of the Geological Society of Greece, XXXX, pp. 1538-1551.

Καρύμπαλης, Ε. (2009) “Το νερό της Αθήνας οι επιπτώσεις στο Μόρνο και τον Εύηνο”, Γεωγραφίες, 15, σσ. 75-93

Κατσαφάδος, Π., Καλογήρου, Σ., Παπαδόπουλος, Α. (2008) “Αποτύπωση της ψωρικής μεταβλητότητας του κλίματος στην Ελλάδα” Γεωανάλεκτα, 4 σσ. 24-25.

Koutsoyiannis, D., Karavokiros, G., Efstratiadis, A., Mamassis, N., Koukouvinos, A., Christofides, A. (2003) “A decision support system for the managementof the water resource system of Athens”, Physics and Chemistry of the Earth, 28, pp. 599-609.

Λάμπρου, Ι. (1998), Ο υδάτινος πλούτος της Αττικής Γης, Αθήνα: Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας.

MacDowell, D., M. (1978) The law in the classical Athens, London: Thames and Hudson.

Maroukian, H., Karymbalis, E. (2004), “Geomorphic evolution of the fan delta of the Evinos river in western Greece and human impacts in the last 150 years” Zeitschrift für Geomorphologie N.F., 48 (2), pp. 201-217.

Ξένος, Δ., Καρόπουλος, Χ., Παρλής, Ε. (2001), “Σύγχρονη αντιμετώπιση της διαχείρισης του υδροδοτικού συστήματος της Αθήνας”, Επιστημονικές Παρεμβάσεις, ΕΥΔΑΠ, σσ. 74-81.

Xenos, D., Passios, I., Georgiades, S., Parlis, E., Koutsoyiannis, D. (2002), “Water demand management and the Athens water supply” Proceedings of BNAWQ 6th Annual Conference and 4th Seminar with foreign Participation, Sofia, 20-22 February 2002, pp. 44-50.

Πούλος, Σ. (1999), “Ο ρόλος των φραγμάτων στην υδάτινη και ιζηματολογική δίαιτα της ελληνικής παράκτιας ζώνης” Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου, σσ. 600-609.

Stanners, D., Bourdeau, Ph. (ed.) (1995) Europe’s Environment. The Dobris Assessment, Copenhagen: European Environment Agency.

ΥΠΕΧΩΔΕ (1986) Πρόγραμμα οριοθέτησης υγροβιότοπων σύμβασης RAMSAR. Υγροβιότοπος Μεσολόγγι, Αθήνα.