5. Η κατανάλωση, η μεταφορά, η επεξεργασία και η διανομή νερού στην Αθήνα

Στο κέντρο της αεροφωτογραφίας φαίνονται οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού της ΕΥΔΑΠ από δυτικά. Αριστερά μόλις διακρίνεται “προσωρινός” οικισμός σεισμοπλήκτων σε κοντέινερ και στο βάθος ο δήμος Αχαρνών. Στον ορίζοντα διακρίνεται επίσης το ολυμπιακό χωριό. Στην Εικόνα 1 φαίνεται σε οριζοντιογραφία η ένταξη της μονάδας της ΕΥΔΑΠ στο ευρύτερο αστικό τοπίο των αυθαιρέτων των Αχαρνών.

Στο Σχήμα 1 απεικονίζεται η διαχρονική πορεία της κατανάλωσης του νερού από το 1926 έως το 2000 και η χρονολογία ολοκλήρωσης και έναρξης της λειτουργίας των μεγάλων έργων υδροδότησης που αναφέρθηκαν ήδη. Η κατανάλωση νερού στην Αττική από 25 εκατ. κ.μ. που ήταν το 1950 προσέγγισε τα 400 εκατ. κ.μ. μετά το 1990. Οι ανάγκες του σύγχρονου πολίτη, με το πρόσχημα της ποιότητας της ζωής του, μετεξελίχθηκαν από ζωτικές σε καταναλωτικές και αντι-οικολογικές (βλ. Εικόνα 2). Αυτό αποτυπώνεται στην αύξηση κατοικιών με πισίνες και διαμορφωμένους περιβάλλοντες χώρους με γκαζόν, στην ανάπτυξη κήπων με υδροχαρή φυτά και την κατασκευή γηπέδων γκολφ και παρόμοιων δραστηριοτήτων οι οποίες απαιτούν κατανάλωση σημαντικών ποσοτήτων νερού. Εκτιμάται από την ΕΥΔΑΠ ότι σε περιοχές της Αττικής με μεγάλη κατανάλωση, η ποσότητα του νερού που χρησιμοποιείται για χρήσεις όπως το πότισμα κήπων και πράσινου, το πλύσιμο αυτοκινήτων και οι πισίνες μπορεί να φθάνει το 50% της συνολικής κατανάλωσης.

Μετά την ολοκλήρωση του έργου στο Μόρνο και την ενσωμάτωσή του στο υδροδοτικό σύστημα της Αθήνας, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας ένιωσαν μια σιγουριά σε ότι αφορά τα διαθέσιμα αποθέματα νερού και η κατανάλωση αυξήθηκε σημαντικά. Κάτι ανάλογο συνέβη και μετά την κατασκευή και λειτουργία του έργου στον Εύηνο. Φαίνεται καθαρά ότι στη σύγχρονη Αθήνα, οι πολίτες δεν έχουν αντιληφθεί ότι το νερό δεν είναι ανεξάντλητο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η αίσθηση του μέτρου στην κατανάλωση.

Στο Σχήμα 2 απεικονίζεται λεπτομερώς η διαχρονική μεταβολή της κατανάλωσης του νερού για την περιοχή ελέγχου της ΕΥΔΑΠ από το 1975 έως το 2004. Παρατηρείται μια σημαντική αύξηση της κατανάλωσης από έτος σε έτος που αγγίζει κατά μέσο όρο τα 15 περίπου εκατ. κ.μ. από το 1975 έως το 1989, με μια μικρή σταθεροποίηση μεταξύ των ετών 1981 και 1984. Ακολουθεί μια μεγάλη μείωση στην συνολική κατανάλωση νερού μέχρι το 1993. Από 376 εκατ. κ.μ. που ήταν το 1989 έπεσε στα 246 εκατ. κ.μ. το 1993. Πρόκειται για την περίοδο της μεγαλύτερης λειψυδρίας για την Αττική. Από το 1993 και μετά αρχίζει πάλι μια αύξηση της κατανάλωσης κατά περίπου 20 εκατ. κ.μ. από χρονιά σε χρονιά. Η συγκριτική παρατήρηση του διαγράμματος αυτού, με το διάγραμμα στο οποίο απεικονίζεται η τιμολογιακή πολιτική της ΕΥΔΑΠ, σύμφωνα με την οποία η τιμή του νερού προσαρμοζόταν στα εκάστοτε αποθέματα, οδηγεί στη διαπίστωση ότι η μείωση της κατανάλωσης οφειλόταν κυρίως στην τραγικά μεγάλη αύξηση της τιμής του νερού που έφτασε το 180% το 1981 και το 1990 και το 100% το 1992. Οι αυξήσεις στην τιμή συνοδεύτηκαν από μια τεράστια καμπάνια ενημέρωσης των πολιτών για την εξοικονόμηση του νερού. Όλοι θυμόμαστε τις καθημερινές ραδιο-τηλεοπτικές ανακοινώσεις για το πόσες ημέρες επαρκούν τα εκάστοτε αποθέματα νερού και τον καταιγισμό από ενημερωτικά φυλλάδια της ΕΥΔΑΠ που παρότρυναν τους καταναλωτές σε μείωση της σπατάλης.

Στο Σχήμα 3 απεικονίζεται η συνολική κατανάλωση που είναι το άθροισμα της τιμολογημένης και της μη τιμολογημένης ποσότητας νερού που καταναλώνεται. Μια πολύ σημαντική ποσότητα, που φθάνει περίπου το 1/3 της συνολικής κατανάλωσης και αγγίζει κατά μέσο όρο τα 75 εκατ. κ.μ. ετησίως, δεν τιμολογείται. Μεγάλο μέρος της ατιμολόγητης αυτής ποσότητας νερού περιλαμβάνει τις απώλειες από το απαρχαιωμένο δίκτυο διανομής της ΕΥΔΑΠ λόγω της κακής του συντήρησης καθώς και τη σπατάλη χρηστών κυρίως του δημοσίου, που δεν τιμολογούνται.

Ενδεικτικό της εποχικής κύμανσης της κατανάλωσης είναι το διάγραμμα όπου απεικονίζεται η κατανάλωση από μήνα σε μήνα για κάθε έτος από το 1999 έως το 2004. Η κατανάλωση κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών και κυρίως τον Ιούλιο είναι αυξημένη έως και 10 εκατ. κ.μ. νερού σε σχέση με τους χειμερινούς και τους ανοιξιάτικους μήνες. Οι σχετικά χαμηλότερες τιμές που σημειώνονται τον Αύγουστο μπορούν να αποδοθούν στη μαζική καλοκαιρινή έξοδο των Αθηναίων για διακοπές.

Σε ό, τι αφορά τις κυριότερες χρήσεις νερού για την Αττική, από τη μέση ετήσια ζήτηση σε νερό που ανέρχεται σε 408 εκατ. κ.μ. μια ποσότητα που αγγίζει τα 289 εκατ. κ.μ. και αντιστοιχεί στο 70,7% της συνολικής ετήσιας κατανάλωσης χρησιμοποιείται για οικιακή χρήση (βλ. Σχήμα 4), ενώ ποσοστό 24,9 % (ποσότητα 101,5 εκατ. κ.μ.) χρησιμοποιείται στη γεωργία, 4,4 % (ποσότητα 17,5 εκατ. κ.μ.) προορίζεται για βιομηχανική χρήση και τέλος μόλις το 0,2 % για ενέργεια.

Το ακατέργαστο νερό αφού συλλεχθεί στους ταμιευτήρες, μεταφέρεται σε τέσσερις Μονάδες Επεξεργασίας της Αττικής (βλ. Σχήμα 5) που βρίσκονται στο Γαλάτσι, το Πολυδένδρι, το Μενίδι (βλ. Εικόνες 3 και 4) και τη Μάνδρα μέσω των υδραγωγείων του Μόρνου και της Υλίκης τα οποία επικοινωνούν μεταξύ τους με ενωτικά υδραγωγεία και έχουν συνολικό μήκος 500 χλμ. Συγκεκριμένα το υδραγωγείο του Μόρνου μεταφέρει το νερό από τον ταμιευτήρα στις μονάδες επεξεργασίας Μάνδρας και Μενιδίου και συνδέεται με το υδραγωγείο της Υλίκης μέσω του ενωτικού υδραγωγείου Μόρνου–Υλίκης. Έχει  συνολικό μήκος 188 χλμ., λειτουργεί με βαρύτητα και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο υδραγωγείο στην Ευρώπη καθώς περιλαμβάνει 15 σήραγγες, 12 σίφωνες και 15 διώρυγες (βλ. Εικόνα 5). Ο υδραγωγός αυτός, πέραν της τροφοδοσίας της Αττικής, υδρεύει και 18 δήμους και κοινότητες των νομών Φωκίδας, Βοιωτίας και Αττικής που βρίσκονται κατά μήκος της πορείας του.

Το υδραγωγείο της Υλίκης μεταφέρει το νερό από τη ομώνυμη λίμνη στην τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα και υδροδοτεί τη Μονάδα Επεξεργασίας Νερού των Κιούρκων. Έχει συνολικό μήκος 66,7 χλμ., λειτουργεί με άντληση και απαρτίζεται από διώρυγες, σίφωνες, σήραγγες και κλειστούς αγωγούς. Η μέγιστη παροχετευτικότητά του ανέρχεται σε 730 κ.μ./ημέρα. Πέραν αυτών των μεγάλων υδραγωγείων υπάρχουν και τα λεγόμενα ενωτικά που είναι αυτά που συνδέουν το υδραγωγείο του Μόρνου με αυτό της Υλίκης και αυτό που μεταφέρει το νερό του ταμιευτήρα Μαραθώνα στη Μονάδα Επεξεργασίας Νερού στο Γαλάτσι.

Μετά τη μεταφορά του στις Μονάδες Επεξεργασίας, το νερό υποβάλλεται στα αναγκαία στάδια επεξεργασίας που το καθιστούν πόσιμο. Το πρώτο στάδιο είναι η προσθήκη χλωρίου για την θανάτωση των μικροβίων. Το δεύτερο στάδιο είναι η κροκίδωση, η προσθήκη δηλαδή θειικού αργιλίου για την συσσωμάτωση των στερεών σωματιδίων που αιωρούνται. Το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει την καθίζηση των συσσωματωμάτων και την απομάκρυνσή τους. Το τέταρτο στάδιο αφορά την φίλτρανση, που βοηθά στην κατακράτηση των ελαφρών σωματιδίων που δεν καθίζαναν. Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο επεξεργασίας του νερού είναι η μεταχλωρίωση που εφαρμόζεται όταν η αρχική προσθήκη χλωρίου δεν είναι ικανοποιητική.

Η διυλιστική δυνατότητα των Μονάδων Επεξεργασίας Νερού είναι 1,9 εκατ. κ.μ. νερού ημερησίως. Το νερό μετά την επεξεργασία του διοχετεύεται σε 45 δεξαμενές και από κει διανέμεται στους καταναλωτές μέσω του δικτύου ύδρευσης. Ο συνολικός αριθμός των υδρομετρητών που αποτελεί ένδειξη του αριθμού των καταναλωτών ανέρχεται σε περίπου 1.600.000. Το δίκτυο ύδρευσης αποτελείται από το σύνολο των αγωγών (σωληνώσεων) που μεταφέρουν το επεξεργασμένο νερό από τις μονάδες επεξεργασίας στα σπίτια των καταναλωτών. Η κατασκευή του δικτύου έχει αρχίσει από το 1926 από την τότε Ε.Ε.Υ. Σήμερα το συνολικό του μήκος φθάνει τα 8.102 χλμ. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 65% των αγωγών είναι σωλήνες κατασκευασμένοι από αμιαντοτσιμέντο (γεγονός που έχει καταγγελθεί ως ιδιαιτέρως επικίνδυνο για την υγεία) ενώ οι υπόλοιποι από PVC, χάλυβα και χυτοσίδηρο. Η ΕΥΔΑΠ παρέχει νερό σε περιοχές που υψομετρικά βρίσκονται από 0 έως 600 μ. Για την κάλυψη των αναγκών των καταναλωτών που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο χρησιμοποιούνται αντλιοστάσια.

Ε.Κ.