7. Η Λαυρεωτική και το αττικό τοπίο: οι πιέσεις

Η Λαυρεωτική, όπως και τα περισσότερα τοπία που γειτονεύουν με μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα όπως η Αθήνα, έχουν τα χαρακτηριστικά ενός άλλου τοπίου (the other landscapes). Όπως έχει ήδη αναφερθεί πρόκειται για ένα τοπίο όπου ο συνδυασμός της τοπογραφίας με τη μικρή ιδιοκτησία, το μη ορθολογικά δομημένο δίκτυο δρόμων και η συνεχής ανεξέλεγκτη οικοπεδοποίηση καθορίζουν μια γεωγραφική περιοχή που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως το άθροισμα πολλών κοινών, καθημερινών τοπίων. Πρόκειται τελικά για μια περιοχή πολύ λίγο σχεδιασμένη, κοινός ίσως τόπος για τα περισσότερα τοπία της Ελλάδας, όπου η μόνη δημόσια παρέμβαση για την “εξυπηρέτηση” του πολίτη είναι το οδικό δίκτυο.

Το άθροισμα των ατομικών παρεμβάσεων, μικρών ή μεγάλων, συμβάλλει στην αποδυνάμωση της συλλογικής εικόνας του συγκεκριμένου τοπίου και την αποκλειστική ταύτισή του με λίγα τοπόσημα (Χάος, ναός Σουνίου, μεταλλεία ως μουσειακή αξία, επισκευασμένα βιομηχανικά κτίρια). Προκύπτει έτσι αργά αλλά σταθερά η “κατασκευή” του ως σύγχρονου παραθεριστικού και καταναλωτικού τοπίου, ως ένα άθροισμα αποσπασματικών χαρακτηριστικών και όχι του συνόλου που περιγράψαμε.

H επιρροή που ασκεί η πρωτεύουσα ως οικονομικό και πολιτικό κέντρο, η ζήτηση για αναψυχή και κατοικία από τον πληθυσμό και η κατασκευή νέων μεγάλων μεταφορικών έργων αποτελούν τους βασικούς παράγοντες πίεσης για αλλαγές στο τοπίο της Λαυρεωτικής. Η περιοχή μελέτης αποτελεί το τελευταίο όριο-προς-κατάκτηση της Αττικής και οι επιπτώσεις της γειτνίασης με το μεγάλο μητροπολιτικό κέντρο δεν θα αργήσουν να φανούν. Στη Λαυρεωτική εντοπίσαμε πολλά τοπία και προσδιορίσαμε τις πολλαπλές αναγνώσεις τους. Είναι εντυπωσιακό πόσο πολλά κρύβονται και φανερώνονται σε αυτό το μικρό κομμάτι γης, πέρα από την κατασκευή του μόνο ως “παραθεριστικού” τοπίου: τα γεωλογικά χαρακτηριστικά αξιοποιούνται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αφήνοντας όμως πίσω τους ρύπανση εδαφών και θάλασσας, τα μεσογειακά οικολογικά χαρακτηριστικά των παράκτιων τοπίων αντιστέκονται ακόμη στις πιέσεις οικοπεδοποίησης, η γεωγραφική του θέση αναπτύσσει μυθολογικές φαντασίες και προσελκύει σύγχρονους κυκλοφοριακούς κόμβους και, τέλος, οι αθέατοι κοινωνικοί αγώνες συμπίπτουν στον ίδιο χώρο με τα στρατόπεδα πολιτικών εξόριστων. Αυτές οι αναγνώσεις του τοπίου προϋποθέτουν την ενεργή συλλογική μνήμη και ίσως αποτελέσουν τους άξονες για δράσεις προστασίας και ελέγχου των επερχόμενων αλλαγών.

Κ.Χ.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ARTEMIS: Identification and Evaluation of the Mediterranean Landscape (2001), Ευρωπαϊκό Ερευνητικό Πρόγραμμα, Συμμετοχή Τμήματος Γεωγραφίας - Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (ερευνητική ομάδα: Κ. Χατζημιχάλης, Χρ. Χαλκιάς, Γ. Πατρίκιος, Κ. Παυλόπουλος, Σ. Σκορδίλη), Αθήνα.

Cordellas, Α. (1869) Le Laurium, Marseille (ελληνική μετάφραση και επιμ. Κανατούρης, Α., Γ., Το Λαύριον, Λαύριο 1993).

Βερβενιώτη, Τ. (2009) Αναπαραστάσεις της ιστορίας. Η δεκαετία του 1940 μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Αθήνα: Μέλισσα.

Δερμάτης, Γ. (2003) Λαύρειο το μαύρο φως. Η μεταλλευτική και μεταλλουργική βιομηχανία στο Λαύρειο 1860-1917. Ελληνική και Ευρωπαϊκή διάσταση, Τεχνολογικό-Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, Αθήνα:ΕΜΠ.

Δερμάτης, Γ. (2006), Ως Εφάνη τα μέταλλα τα εν Μαρωνεία. Τα Μεταλλεία της Καμάριζας στο Λαύρειο, Καμάριζα: Κοινότητα Αγίου Κωσταντίνου.

ΕΜΠ (2004) Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικής Ανάπτυξης για την Αθήνα-Αττική, Σύνοψη, Ερευνητικό Πρόγραμμα, Τομέας Πολεοδομίας & Χωροταξίας ΕΜΠ / ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα.

Επτά Ημέρες-Καθημερινή (1996) Αφιέρωμα “Λαύριο: Μεταλλεία-Βιομηχανία-Ανεργία”, 6-7 Ιανουαρίου.

Κερεστετζή, Σ. (2004) Παραγωγικές εγκαταστάσεις εξόρυξης και εργατικοί οικισμοί μεταλλωρύχων της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα

Μάνθος, Γ. (1990) Το μεταλλευτικό, μεταλλουργικό Λαύριο, Λαύριο: Δήμος Λαυρεωτικής.

Ομάδα Φοιτητών Τμήματος Γεωγραφίας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (2001) Τοπική Ανάπτυξη στο Λαύριο, Ομαδική Εργασία στα πλαίσια του μαθήματος «Τοπική Βιώσιμη Ανάπτυξη», Αθήνα.

Πετράκη, Γ. (1988) Το Σωματείο Εργατών Μεταλλευτών Λαυρίου: 1911-1919, Γ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α Αττικής, 5-8 Νοεμβρίου 1987.

Πετράκη, Γ. (1993), Η Μονογραφία μιας Απεργίας μέσα από τον Εθνικό Τύπο: Η Απεργία των μεταλλωρύχων της Καμάριζας τον Απρίλη του 1896, Δ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α Αττικής, 1-3 Δεκεμβρίου 1989.

Πετράκη, Γ. (1996) Οι εργατικοί αγώνες: Τρείς σημαντικές απεργίες-σταθμοί στην ιστορία της πόλης του Λαυρίου, Επτά Ημέρες-Καθημερινή, 6-7 Ιανουαρίου.

Πετράκη, Γ. (2002) Από το χωράφι στο εργοστάσιο. Η διαμόρφωση του βιομηχανικού προλεταριάτου στο σύγχρονο Λαύριο, Αθήνα: Τυπωθήτω.